جمعیت

پژوهش حاضر با توجه به سهم قابل توجه مهاجرت در بین شهرهای بزرگ و جایگاه کانونی این شهرها در سیاستگذاری های مهاجرتی می کوشد الگوی فضایی این مهاجرت ها را تحلیل و نقش موقعیت جغرافیایی و موقعیت جمعیتی شهرها را در تعیین الگوی این جریان ها با استفاده از روش های آمار فضایی در فاصله زمانی 1395-1390 تبیین کند. براساس روش گتیس-اُرد و شاخص نسبت اثربخشی مهاجرت، سه خوشه مهاجرتی شناسایی شد که دو خوشه شامل شهرهای بزرگ مهاجرفرست و یک خوشه شامل شهرهای بزرگ مهاجرپذیر است. خوشه مهاجرفرست در دو استان خوزستان و آذربایجان غربی توزیع شده اند و خوشه مهاجرپذیر با محوریت شهرهای واقع در منطقه کلانشهری تهران شکل گرفته است. روش تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی و ترکیب دو شاخص نسبت اثربخشی مهاجرت و حوزه نفوذ شهر نشان داد که کلانشهر تهران و کرج، به ترتیب، دارای بالاترین رتبه هستند و نسبت بالای اثربخشی مهاجرت در شهرهای پیرامونی این دو شهر صرفاً ناشی از توان مهاجرت پذیری شهرهای پیرامونی نیست، بلکه ناشی از استقرار آن ها در مجاورت دو شهر تهران و کرج است. تحلیل همبستگی پیرسون نشان داد که جریان مهاجرت های بین شهری دارای همبستگی معناداری با فاصله بین شهرها نیست. براساس مدل رگرسیون جغرافیایی، دو متغیر جمعیت شهر و حوزه نفوذ شهر 87 تا 93 درصد تغییرات در تعداد مهاجران واردشده و 52 تا 99 درصد تغییرات در نسبت اثربخشی مهاجرت شهرهای بزرگ را تبیین می کنند.

هدف از این پژوهش مطالعه پارامترهای تأثیرگذار بر محیط عمومی ورزش قهرمانی است. روش تحقیق توصیفی – پیمایشی و از نظر هدف، بنیادی نظری است. متغیر وابسته این پژوهش ورزش قهرمانی با شاخص جایگاه کشورها در المپیک 2012 لندن و 2016 ریو است و متغیرهای مستقل پژوهش شامل میزان جمعیت کشورها، میزان وسعت سرزمینی کشورها، میزان تولید ناخالص داخلی کشورها، میزان سطح رفاه کشورها و شاخص توسعه علمی است. شیوه جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و ابزار اندازه گیری تحقیق، فرم های جمع آوری داده ها بوده است، که از سایت های معتبر اطلاعات سنجی استخراج شد. جامعه آماری پژوهش شامل اطلاعات کشورهایی که در المپیک 2012 و 2016 دارای جایگاه بوده اند، است. برای تجزیه وتحلیل یافته ها از آزمون های کولموگروف اسمیرنوف، آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی استفاده شد. نتایج تأثیر سه عامل میزان جمعیت، وسعت سرزمینی و تولید ناخالص داخلی را بر توسعه ورزش قهرمانی تأیید و تأثیر دو عامل سطح رفاه و علمی را تأیید نکرده است. همچنین نتایج نشان داد تأثیر این عوامل در قاره های مختلف متفاوت است. در نهایت می توان گفت این پنج عامل به تنهایی قادر به پیش بینی توسعه ورزش قهرمانی نیستند و در تعامل با یکدیگر و سایر عوامل مستقیم می توانند اثرگذار باشند.

هدف: ورزش نخبه می تواند در رشد اقتصادی و رفاه اجتماعی جوامع نقش موثر داشته باشد. از طرفی رفاه به عنوان یکی از برنامه های توسعه شرایط لازم موفقیت ورزشکاران نخبه را فراهم می نماید. لذا هدف پژوهش، بررسی اثر متقابل رفاه اجتماعی و توسعه ورزش نخبه بود.روش شناسی: از رویکرد معادلات همزمان با روش حداقل مربعات دو مرحله ای (2SLS) برای داده های پانل بین سال های 1383 تا 1396 برای همه استان های ایران استفاده گردید. داده ها از مرکزآمار، وزارت اقتصاد و دارایی، وزارت ورزش و جوانان و کمیته ملی المپیک ایران گردآوری شدند. مدل تحقیق از دو متغیر درون زا (توسعه ورزش نخبه و رفاه اجتماعی) و چهار متغیر برون زا برای رفاه (فلاکت، آموزش و بهداشت و شهرنشینی) و چهار متغیر برون زا برای توسعه ورزش نخبه (بودجه عمرانی و جاری ورزش، مربیان و رشد جمعیت) تشکیل گردید. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار ایویوز نسخه 10 انجام گرفت.یافته ها: بین رفاه اجتماعی و توسعه ورزش نخبه اثر متقابل، مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین اثر شاخص فلاکت و نرخ شهروندی بر رفاه اجتماعی منفی و معنادار است و اثر بودجه عمرانی ورزش، مربیان و رشد جمعیت بر توسعه ورزش نخبه مثبت و معنادار است.نتیجه گیری: سیاستگذاران با ارتقای سطح رفاه جامعه و حل مشکلات اقتصادی و ورزشی شرایط لازم برای موفقیت بین المللی و توسعه ورزش نخبه در کشور را فراهم نمایند، به شکلی که این موفقیت ها به واسطه کارکردهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، منجر به رفاه اجتماعی بیشتر شود.

موضوع کم فرزندآوری و کاهش باروری، دارای ابعاد و زوایای گوناگون است. با این همه، اما بیش از آنکه مسئله ای جمعیت شناختی باشد، پدیده ای فرهنگی است. ازاین رو راه برون رفت از آن نیز از سنخِ امر فرهنگی است. همان گونه که کم فرزندآوری در دهه های پیشین فرایندی بود که از طریق فرهنگ در جامعه ایرانی، اشاعه یافت. یکی از مهم ترین راهبردهای فرهنگی برای افزایش باروری و جمعیت، فرهنگ سازی است. سیاست گذاران و برنامه ریزان در طراحی، تدوین و اجرای الگوی افزایش جمعیت، از فرهنگ سازی بی نیاز نیستند. اهمیت و ضرورت فرهنگ سازی در موضوع افزایش باروری از آن جهت است که مسئله فرهنگ بر شکل گیری جهان اجتماعی و نظام های معنایی متفاوت تأثیری شگرف دارد. ازاین رو در این نوشتار تلاش شده است تا جایگاه فرهنگ سازی در افزایش باروری و جمعیت، مورد بررسی قرار گیرد. داده های پژوهش به صورت اسنادی و کتابخانه ای جمع آوری شده و با کاربست روش توصیفی و تحلیلی، پردازش شده اند. یافته ها بیانگر این است که راهبرد فرهنگ سازی از طریق ترویج سبک زندگی اسلامی، ترویج ازدواج بهنگام و آسان، نکوهش تجرد، اصلاح الگوی مصرف، بهره گیری ظرفیت حمایتگری سالمندان، اشاعه گفتمان خانواده پرفرزند، تقبیح طلاق و فرهنگ سازی برای زایمان طبیعی بر افزایش باروری تأثیر می گذارد.

تحولات جمعیت روستایی نگرانی هایی را برای آینده روستاها و کارکرد آنها به ویژه از منظر تولید محصولات کشاورزی موجب شده است. هدف مطالعه حاضر بررسی این تحولات در ایران و جهان با استفاده از تحلیل داده های ثانویه بود. داده ها و اطلاعات مورد نیاز از پایگاه داده های مرکز آمار ایران، سازمان ملل متحد، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، سازمان آمار اتحادیه اروپا (Eurostat) و گزارش های داخلی و بین المللی استخراج شد. نتایج مطالعه نشان داد که ساختار جمعیت روستایی به سمت پیری، وابستگی بیشتر و زنانه شدن می گراید؛ همچنین، در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران، ساختار توزیع سنی جمعیت دیگر شبیه یک هرم نیست و به دیگر سخن، قاعده هرم پهن ترین بخش هرم نیست و به سنین بالاتر منتقل شده و شکل آن به سمت مستطیل گراییده است؛ یعنی، سهم گروه سنی جوان تر در حال کاهش است. برای مدیریت پیامدهای این تحولات و ترمیم شکاف و کمبود نیروی کار کارامد در روستاها، توسعه یکپارچه و ایجاد ارتباط مناسب بین شهر و روستا یکی از مهم ترین رهیافت ها به شمار می رود. در این چارچوب، برای هدایت جریان استعدادها، خدمات، فناوری، کالا و سرمایه به نفع توسعه مناطق روستایی، سرمایه گذاری در زیرساخت ها و جذاب کردن محیط روستا لازم است. همچنین، به منظور حفظ و ارتقای کارکرد تولیدی ساکنان روستا، لازم است تدابیری اندیشیده شود تا افراد مسن روستایی بعد از ورود به دوران پیری همچنان مدت ها کارآ و مولد باشند؛ بدین منظور، باید آنها در دوران سالمندی از لحاظ جسمی و روانی سالم باشند و از طرف دیگر، تا حدودی به دانش روز نیز مجهز باشند. بنابراین، باید در بهداشت، سلامت و کیفیت زندگی سالمندان، قبل از ورود به دوره سالمندی (یعنی، در جوانی و میان سالی) و نیز تجهیز آنها به مهارت ها و دانش معاصر سرمایه گذاری شود.

عنصر جمعیت، یکی از مولفه های اساسی در تحولات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هر جامعه می باشد که می تواند در زمینه تحکیم امنیت داخلی و خارجی منطقه نقش تعیین کننده ای ایفا نموده و به عنوان یک راهبرد اساسی مطرح گردد. افزایش موالید طی دهه 60 و کاهش آن پس از اجرای سیاست های تحدید جمعیت از سال 1370 سبب گردیده تا هرم سنی استان خراسان شمالی و کشور از فرم متعادل خود خارج و کاهش آهنگ رشد جمعیت را طی سال های اخیر شاهد باشیم. با توجه به هرم سنی استان مطابق داده های سرشماری سال 1390 و 1395، کاهش جمعیت گروه های سنی در معرض ازدواج یکی از دلایل اصلی کاهش تعداد وقایع ازدواج ثبتی و به تبع کاهش موالید در سال های اخیر محسوب می گردد. افزایش امید زندگی و طول عمر به سبب رشد شاخص های بهداشتی و رفاهی، آموزشی و اقتصادی و ساختار غیر متعارف هرم سنی، تنظیم سیاست های جمعیتی مناسب جهت جلوگیری از بحران سالمندی را گوشزد می کند که باید قبل از استقرار کامل سالخوردگی، برنامه ریزی شود، یعنی زمانی که هنوز جامعه تا سالمند شدن کامل فاصله دارد. اهمیت مقوله سالمندی و مخاطرات احتمالی آن سبب گردیده تا در این مقاله تحلیلی به تبیین موضوع سالمندی و مشخصه های آن و روند شکل گیری سالمندی در جامعه با مقایسه هرم سنی جمعیت استان خراسان شمالی و داده های ثبتی ولادت و وفات ثبت شده طی دهه اخیر، بپردازیم و با شناخت و آگاهی کافی نسبت به موضوع سالمندی در استان و پیش بینی فرایند آتی آن، راهکارها و پیشنهاداتی برای عبور موفقیت آمیز از این چالش ارائه نماییم.

در حالیکه رشد سالیانه جمعیت در ایران به روند کاهشی خود ادامه می دهد، آهنگ رشد تعداد خانوارها در دو دهه اخیر از افزایش قابل توجهی برخوردار بوده است. با علم به این نکته که پویایی تعداد خانوار در یک بازه زمانی، می تواند ناشی از مؤلفه های جمعیتی و غیر جمعیتی (رفتاری) باشد، مقاله حاضر به تجزیه و تفکیک محرک های اصلی رشد خانوارهای شهری و روستایی کشور در دهه 1385تا 1395 و مقایسه آن با دهه قبل تر می پردازد. در این مقاله با تحلیل ثانویه داده های سرشماری عمومی نفوس و مسکن و با بهره گیری از شاخص میزان سرپرستی و رابطه آن با تغییرات جمعیت، به سؤالات پژوهش پاسخ داده شده است. در مجموع، یافته ها نشان داد، همزمان با انتقال ساختار سنی جمعیت ایران به فاز بزرگسالی در دهه 90، محرک اصلی رشد تعداد خانوارها نیز از عامل اندازه جمعیت، به عامل توزیع سنی جمعیت، منتقل شده است. همچنین، ویژگی های جمعیتی خاص مناطق روستایی باعث شده تا نقش عوامل رفتاری در افزایش یا کاهش تعداد خانوارها، در این مناطق نسبت به مناطق شهری بیشتر باشد. با تأکید بر اهمیت اثر چرخه زندگی افراد در تشکیل خانوارهای جدید، یافته های این مقاله می تواند علاوه بر مصارف سیاستی، به درک رابطه بین مراحل مختلف گذار سنی و رشد خانوار در جمعیت های انسانی کمک کند.

عملیات روانی امروزه توسط بسیاری از کشورها به عنوان ابزاری محوری برای دستیابی به اهداف سیاست خارجی مورد استفاده قرار می گیرد. ازنظر تاریخی نیز سابقه اعمال عملیات روانی به گذشته های خیلی دور باز می گردد. کارکرد عملیات روانی درعرصه های گوناگون و جهت تامین منافع و تضعیف منابع قدرت رقیب همواره مدنظر می باشد، از سوی دیگر مولفه جمعیت یکی از مهم ترین منابع قدرت ملی درنظام بین الملل است. به نظر می رسد در دهه های اخیر، باتوجه به جهانی سازی، گسترش ابعاد مختلف عملیات روانی علیه جمهوری اسلامی ایران و ظاهرشدن آثار تهدیدات جمعیتی همچون کاهش نرخ باروری کمتر از سطح جانشینی و افزایش سالخوردگی، عملیات روانی، حوزه جمعیت درکشوررا تحت تاثیر خود قرار داده است، بنابراین، با توجه به تهدیدات پیش گفته، ماهیت و اهداف عملیات روانی که تغییر دراذهان و باورهاست وپدیدارشدن آثار این تغییرات در رفتار، و سبک زندگی جامعه ما، هدف پژوهش حاضر تبیین شناخت عملیات روانی درحوزه جمعیت در جمهوری اسلامی ایران است. سوالی که مطرح می شود این است که نقش عملیات روانی در حوزه جمعیت جمهوری اسلامی ایران چیست؟ پژوهش مورد نظر از نقطه نظر راهبرد تحقیقاتی، آمیخته و از نقطه نظر هدف، توسعه ای - کاربردی است، و روش تحقیق نیز مبتنی بر شیوه های ترکیبی است. جامعه آماری پژوهش حاضر متشکل از خبرگان در حوزه عملیات روانی و جمعیت است. برای دستیابی به پاسخ سوال اصلی جمع آوری اطلاعات از طریق روش کتابخانه ای، مصاحبه و توزیع پرسشنامه (پنل خبرگی) استفاده شده است. نتایج پژوهش ازطریق تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار تحلیلی spss به ما نشان می دهد عملیات روانی بر مولفه جمعیت در جمهوری اسلامی ایران تاثیر گذار بوده است. در پایان، این پژوهش با انجام آزمون فریدمن و تحلیل پاسخ خبرگان نشان می دهد، افزایش سواد رسانه ای برای مقابله با عملیات روانی دشمن از اهمیتی راهبردی برخوردار است.

زمینه و هدف: تحولات جمعیت ایران در دهه های اخیر، گسترده و چشم گیر بوده است به نحوی که امروزه باروری زیر سطح جانشینی در جامعه فراگیر شده و نوعی هم گرایی درکاهش باروری و گرایش به کم فرزندی بین خانواده ها صورت گرفته است. بر این اساس هدف پژوهش حاضر مطالعه جامعه شناختی عوامل مؤثر برگرایش به کم فرزندی در بین زنان و مردان متأهل شهر تهران است. روش شناسی پژوهش حاضر با رویکرد کمی و روش پیمایش صورت گرفته است. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی، واحد تحلیل آن فرد و ابزار پژوهش پرسشنامه ساختمند است. جامعه آماری شامل زنان و مردان دارای همسر شهر تهران واقع در سن باروری که بین صفر تا دو فرزند دارند می باشد، حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 400 نفر محاسبه شد که با شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای داده های آن جمع آوری گردید. یافته ها: نتایج همبستگی پیرسون نشان داد بین احساس نا امنی اقتصادی، احساس آنومی اجتماعی، گرایش به ارزش های مدرن، استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی، میزان مشارکت اجتماعی، پایگاه اقتصادی اجتماعی و گرایش به کم فرزندی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد و بین میزان حمایت اجتماعی و گرایش به کم فرزندی رابطه منفی و معنی داری مشاهده شد، به این صورت که هرچه میزان حمایت اجتماعی از افراد بیشتر باشد گرایش به کم فرزندی آنان کمتر است. یافته های پژوهش نشان می دهد متغیرهای جامعه شناختی وارد شده در مدل رگرسیون حدود 66 درصد واریانس گرایش به کم فرزندی را تبیین می کنند. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد متغیر مشارکت اجتماعی با ضریب بتای (741 .0) گرایش به ارزش های مدرن با ضریب بتای (724 .0) و احساس نا امنی اقتصادی با ضریب بتای (537 .0) بیشترین تأثیر را در گرایش افراد به کم فرزندی دارند. نتیجه گیری: ضرورت دارد بازاندیشی در نقش و مسئولیت خانواده ها، نهادها و سازمان های مرتبط در موضوع جمعیت صورت پذیرفته و لزوم ایجاد نگاهی واقع گرایانه برای هدف گذاری های میان مدت و بلند مدت فراهم شود تا بتوان از موهبت پنجره طلایی دستاوردی مطلوبی نصیب کشور شود.

در سال های اخیر، نرخ رشد جمعیت در ایران با روندی کاهشی همراه بوده است؛ پدیده ای که به نظر می رسد تحت تأثیر مجموعه ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شکل گرفته باشد. یکی از عوامل مؤثر در این روند، نوسانات شدید متغیرهای اقتصادی مانند: نرخ ارز، تورم، درآمد خانوار، رشد اقتصادی و نابرابری درآمدی است که می توانند از طریق افزایش هزینه های زندگی و نااطمینانی نسبت به آینده، بر تصمیم گیری خانوارها در زمینه ازدواج و فرزندآوری تأثیرگذار باشند. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر نوسانات اقتصادی بر نرخ رشد جمعیت شهری استان های ایران، طی دوره زمانی ۱۳۷۶ تا ۱۴۰۱، با استفاده از مدل بیزین پنل ور (Bayesian Panel VAR) انجام شده است. یافته ها نشان می دهند که تورم و ضریب جینی بیشترین تأثیر منفی بلندمدت را بر نرخ رشد جمعیت شهری دارند. نرخ ارز نیز تأثیری منفی و نسبتاً معنادار دارد در حالی که رشد اقتصادی اثری مثبت ولی محدود از خود نشان داده است. درآمد خانوار نیز با وجود جایگاه مهم در ادبیات نظری، در این پژوهش کم اثرترین متغیر در میان عوامل مورد بررسی بوده است. این نتایج گویای آن است که تأثیر متغیرهای اقتصادی بر تحولات جمعیتی تابعی از عوامل ساختاری، منطقه ای و نهادی است و نمی توان اثر یک دست و یکنواختی را برای همه مناطق کشور مفروض دانست؛ از این رو در تحلیل های سیاست گذاری جمعیتی، توجه به زمینه های بومی در کنار متغیرهای اقتصادی، ضرورتی انکارناپذیر است.