اسلام و پژوهش های مدیریتی

یکی از متغیرهای تأثیرگذار در پیشرفت مادی و معنوی جامعه وجود رهبران شایسته، هم به لحاظ ویژگی های شخصیتی و هم به لحاظ ویژگی های رفتاری است. رهبری هدایت بخش با توانمندی فکری و شخصیتی و رفتارهای سازنده ای که از خود نمایان می سازد، در پیروان خود نفود می کند و آنان را به سوی اهداف متعالی به حرکت وامی دارد. نظریه پردازان رفتارگرا رفتارهای رهبران را مطالعه و سبک های رفتاری گوناگون را مشاهده کرده اند. آنان برخی از سبک های رفتاری را کارآمدتر از سایر سبک ها می دانند و آن را عامل مهمی در موفقیت رهبری قلمداد می کنند. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی آیات قرآن ناظر به ویژگی های رفتاری حضرت موسی(ع) در رهبری را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد. یافته های تحقیق مستفاد از آیات قرآن کریم نشان می دهد که ویژگی های رفتاری حضرت موسی(ع) بدین شرح است: یکتاپرستی، قاطعیت در برابر تخلفات، وظیفه شناسی، تحمل سختی ها، صبر، رحمت و محبت در اداره امور، ظلم ستیزی، تواضع و نیکوکاری.

مسجد یکی از نهادهای مهم فرهنگی اسلامی است و در بازسازی فرهنگی و فرهنگ سازی جامعه تأثیر دارد. این نهاد می تواند نقش اساسی در فرایند خط مشی گذاری عمومی و حکمرانی فرهنگی در عرصه های مختلف فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و علمی داشته باشد؛ همچنین می تواند در لایه های مختلف جامعه تأثیر بگذارد و در مقابل از سوی نهادهای گوناگونی همچون نهادها و خط مشی های دولت و حکومت اثر بپذیرد. مسجد می تواند برای توسعه و رشد جامعه در عرصه های گوناگون نقش آفرینی کند. آنچه مورد غفلت دانشمندان در عرصه های مختلف به خصوص فرهنگی و اجتماعی قرار گرفته، نقش «مسجد» در فرایند «خط مشی گذاری» است. هدف این پژوهش بررسی «نقش مسجد» در «خط مشی گذاری» و «حکمرانی فرهنگی» است. روش تحقیق در این پژوهش، از جهت راهبرد، توصیفی تحلیلی و از نظر ابزار، اسنادی است. اسناد و مدارک تاریخی، قرآنی و روایی نشان دهنده این است که نقش مسجد در ابعاد فردی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و آموزشی جامعه اسلامی مطرح است. نتیجه این تحقیق نشان داد که مسجد به عنوان یک نهاد فرهنگی، نه تنها در مسائل فرهنگی، بلکه در زمینه های اجتماعی، سیاسی، آموزشی و آگاهی بخشی، تربیتی و اقتصادی و در نهایت خط مشی گذاری عمومی و حکمرانی فرهنگی نقش دارد.

در نظام حکمرانی اسلامی، ولایت فقیه به عنوان یک الگوی مدیریتی مبتنی بر تعالیم اسلامی می تواند به بهبود مدیریت و کاهش خطاهای حکمرانی کمک شایانی کند. مشکل اصلی در حکمرانی اسلامی عدم بهره گیری از اصول و ارزش های اسلامی در مدیریت و اداره امور است که به کاهش کارآمدی و افزایش فساد و خطاهای حکمرانی منجر می شود. با توجه به اهمیت عدالت، اخلاق و شفافیت در حکمرانی اسلامی، بررسی نقش ولایت فقیه در بهبود مدیریت و کاهش خطاهای حکمرانی ضروری است. این مطالعه نشان می دهد که ولایت فقیه با تقویت ارزش های اخلاقی و اجتماعی، ترویج عدالت، و ایجاد و حفظ سرمایه اجتماعی می تواند به ایجاد اعتماد عمومی و همبستگی اجتماعی کمک کند؛ همچنین با تکیه بر اصول مشورت و مشارکت، فرایندهای تصمیم گیری بهبود می یابد و از تصمیمات بهتر و مبتنی بر اطلاعات صحیح حمایت می شود. نظارت پذیری نیز با تأکید بر نظارت داخلی و خارجی، به کاهش خطاها و فساد منجر می شود و سازوکارهای نظارتی قوی، شفافیت و پاسخگویی مسئولان حکومتی را تضمین می کند. در نهایت با بهره گیری از ابزارهای ارزشیابی علمی و دقیق، عملکرد سازمان ها و نهادهای حکومتی بهبود یافته، کیفیت خدمات و کارآمدی نظام حکمرانی افزایش می یابد. این نتایج نشان می دهد که ولایت فقیه با تأکید بر اصول اسلامی و بهره گیری از ابزارهای مدیریتی مدرن می تواند به بهبود مدیریت و کاهش خطاهای حکمرانی اسلامی کمک شایانی کند.

شادابی و نشاط کارکنان سازمان یکی از عوامل مهم انضباط کاری در سازمان از منظر اسلام است. در آموزه هاى دینی به شادى هاى مثبت، سازنده و نشاط آور انسان که به وسیله آن نظم و انضباط حاصل می شود، عنایت و توجه ویژه شده است. میان «شادابی و نشاط» و «نظم و انضباط» رابطه مثبت وجود دارد؛ یعنی در هر سازمانی که کارکنانش از شادابی و نشاط برخوردار باشند، نظم و انضباط هم در آن سازمان وجود خواهد داشت و کارکنان بی نشاط، کسل و بی حال نمى توانند نظم و انضباط لازم را در سازمان داشته باشند و از استعدادهاى نهفته خویش بهره کافى ببرند. این پژوهش با هدف پاسخ به این سؤال که «نقش شادی و نشاط در انضباط کاری کارکنان از منظر اسلام چیست؟» با روش توصیفی تحلیلی به صورت تحلیل مضمون انجام گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که شادابی و نشاط کارکنان نقش بسیار مهم در انضباط کاری کارکنان از منظر اسلام دارد؛ همچنین نیاز به شادی و نشاط در همه عرصه هاى زندگى، مخصوصاً در زندگی سازمانی، امری لازم و ضرورى است.

«هوش سازمانی» از منظر اسلام مفهومی جامع و چندبعدی است که با تکیه بر آموزه های دینی به دنبال تعالی سازمان هاست. ازآنجاکه قرآن کریم و سخنان پیشوایان معصوم وسیله هدایت و رستگاری انسان ها بوده است، این پژوهش به منظور تبیین ابعاد هوش سازمانی، در پرتو آموزه های دینی، با روش کیفی تحلیل مفهومی و استنباطی انجام گرفته و با استعانت از تفاسیر ارزشمند قرآن کریم و با روش کمّی پرسش از خبرگان حوزوی و مدیریتی، تلاش شده است تا اعتبار و پایایی این استنباط ها به دست آید. یافته های این تحقیق عبارت است از: باور به هدف، آینده نگری، ترغیب کارکنان، وحدت فرماندهی، آینده مطلوب بشر، ایجاد محبت، ایمان به خدا و امنیت روانی، عملکرد، مسئولیت پذیری، علم و آگاهی، تقویت روحیه و تکریم ارباب رجوع، که به عنوان مهم ترین ابعاد هوش سازمانی از آموز های اسلامی به شمار می آیند. با توجه به ابعاد ذکرشده می توان گفت که اسلام با ارائه یک نظام ارزشی جامع و متعادل، نقش مهمی در توسعه و ارتقای هوش سازمانی ایفا می کند.

با توجه به نقش به اشتراک گذاری دانش در افزایش اثربخشی و بهره وری سازمان ها، پژوهش پیش روی به شناسایی اثر اعتماد سازمانی و معنویت در محیط کار بر رفتار تسهیم دانش در بنیاد فقهی مدیریت اسلامی در قم پرداخت. نمونه ای شامل 37 نفر از کارکنان و کارشناسان بنیاد فقهی مدیریت اسلامی در قم با استفاده از نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند و پرسش نامه های اعتماد سازمانی، رفتار تسهیم دانش و معنویت در محیط کار، بین آنها توزیع شد. تحلیل داده ها و شناسایی روابط علّی بین متغیرها با استفاده از معادلات ساختاری مبتنی بر نرم افزار Smart PLS (نسخه 3) صورت گرفت. یافته ها نشان داد که معنویت در محیط کار و اعتماد سازمانی، بر رفتار تسهیم دانش کارکنان بنیاد فقهی مدیریت اسلامی اثری مثبت و معنادار دارند. همچنین یافته ها نشان داد که این دو متغیر، درمجموع پنجاه درصد از تغییرات متغیر رفتار تسهیم دانش را پیش بینی می کنند. با توجه به یافته ها پیشنهاد می شود که مدیران و مسئولان بنیاد فقهی مدیریت اسلامی به منظور تسهیم و به اشتراک گذاری دانش در محیط سازمان، فرهنگ سازمان را هرچه بیشتر به سمت افزایش اعتماد و معنویت بیشتر در محیط کار در بین کارکنان و محیط سازمان سوق دهند.