فیلترهای جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۲۱ تا ۲۴۰ مورد از کل ۲۸٬۲۶۹ مورد.
منبع:
مطالعات تاریخ فرهنگی سال ۱۶ بهار ۱۴۰۳ شماره ۵۹
91 - 123
حوزههای تخصصی:
ایده محوری پژوهش حاضر، مسئله مندکردن نسبت میرزا کوچک خان جنگلی با «تاریخ» و «حافظه» است؛ بدین منظور، از رویکرد ساختارشکنانه پی یر نورا، در مورد رابطه «تاریخ و حافظه» و جایگاه «مکان های حافظه» در آن استفاده شد تا «حافظه زنده» از میرزا، در تقابل با «تاریخ سیاست» و «حافظه رسمی» از او مورد تأکید قرارگیرد. در همین راستا، ساکنان منطقه سلیمان داراب رشت (با محوریت مزار فعلی میرزا) و روستای خانقاه گیلوان (با محوریت مزار پیشین میرزا) مورد مطالعه قرار گرفتند؛ حجم نمونه با تکیه بر قاعده اشباع به 28 نفر در دو مکان محدود شد که به شیوه نمونه گیری نظری انتخاب شدند. شیوه گردآوری اطلاعات، مصاحبه غیرساخت یافته و عمیق بود. نتایج نشان داد روایت سلیمان دارابی ها از میرزا و مرگ او با گذشت زمان وارد پیوستار تاریخی شده و به شکل کاملاً رسمی، غایت شناسانه و متأثّر از سیاست های زمان حالِ حاکمیت بازنمایی می شود؛ درحالی که در گیلوان یادگری از میرزا و مرگ او دقیقاً آن چیزی است که واقعاً توسط محلی ها و ساکنان این روستا تجربه و زیسته شد. درواقع، یادگری از میرزا در گیلوان در تقابل با روایت ها در سلیمان داراب در پیوستار تاریخی قرار نگرفته و از هیچ خطی بهره نبرده است؛ به عبارتی حافظه گیلوانی ها درباره میرزا از نوع «حافظه زنده» است که مشخصه آن، یادآوری به شیوه زیست شده، پراکندگی روایت ها و غیر خطی بودن روایت ها است.
انعکاسِ مفهوم مقاومت در تمبرهای پستیِ دفاع مقدس محفوظ در موز ملی ملک ازنظر میشل فوکو(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
گنجینه اسناد سال ۳۴ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴ (پیاپی ۱۳۶)
124 - 155
حوزههای تخصصی:
تمبر رسانه ای ثابت و منبعی اطلاعاتی با بازتاب نمادهای پنهان در قالب مفاهیم و معانی جدید است که تصویرسازی آن، معرف فرهنگ هر کشور است. پژوهش حاضر از تجلی مقاومت در تصاویر تمبرهای پستی دوران دفاع مقدس دریچه ای نو در قالب زبان تصویری گشوده است.در این راستا پرسش های اصلی مقاله عبارت اند از:۱-براساس دیدگاه میشل فوکو چه اشتراکات تصویری و معناداری از مفهوم قدرت و پایداری در تصاویر تمبرهای پستیِ دفاع مقدس وجود دارد و این شباهت ها بر چه مبنایی استوار است؟۲-بازتاب نظریه گفتمان فوکو درزمینه قدرت و مقاومت در تصاویر تمبرهای پستیِ دفاع مقدس و شکل بندی رفتار عمومی جامعه درحال مقاومت چگونه است؟هدف: بررسی چگونگی انعکاسِ مفهوم مقاومت در تصاویر تمبرهای پستیِ دفاع مقدس موجود در موزه ملی ملک.روش/رویکرد: تحقیق ازنظر هدف بنیادی-نظری است و به گونه توصیفی (تحلیلی) و تاریخی تنظیم شده است. اطلاعات به روش ترکیبی کتاب خانه ای و میدانی گردآوری شده است.یافته ها: براساس دیدگاه میشل فوکو، قدرت در تمام سطوح جامعه پراکنده است و هرکجا که قدرت هست، مقاومت نیز به طور هم زمان حضور دارد؛ بنابراین، تنها راه مقابله با قدرت، شکل گیری مقاومت است. این موضوع در تصاویر تمبرهای منتخب دفاع مقدس در این پژوهش به شیوه های مختلفی بازتاب یافته است؛ به طوری که هر تصویر نمایانگر نوعی از مقاومت دربرابر قدرت و نابرابری های اجتماعی است.
بررسی تقسیمات کشوری و عوامل مؤثر بر آن در دوره ی قاجار تا پایان حکومت ناصری (1313ق.-1210)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سخن تاریخ سال ۱۸ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴۸
30 - 60
حوزههای تخصصی:
تقسیم بندی کشوری که در راستای اداره بهتر امور حکومت ها ایجاد می شد؛ در ایران از سابقه طولانی برخوردار است. در دوره قاجار نیز برای نظارت بهتر بر امور کشور این تقسیمات وجود داشت؛ ملاک تقسیمات در تمام دوران قاجار یکسان نبود. عواملی چند در این تقسیمات مؤثر بود. این مقاله برآن که با روش کتابخانه ای و نگارش توصیفی- تحلیلی به واکاوی چگونگی تغییرات در تقسیمات کشوری و عوامل مؤثر بر آن در دوره قاجار از ابتدا تا پایان دوره ناصری بپردازد. هدف این پژوهش ترسیم تقسیمات کشوری دوره قاجار و تغییر و تحولات آن در این دوره از ابتدا تا پایان دوره ناصرالدین شاه است. نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که در تقسیم بندی ایالات و ولایات در دوره قاجار گذشته از وامداری از حکومتهای پیشین، عوامل داخلی شامل عوامل طبیعی, انسانی همچنین نظر حکومت مرکزی و میزان وابستگی حکام به شاه و دربار و عوامل خارجی مانند حملات خارجی ، قراردادهای تحمیلی دول بیگانه موجب تغییرات مهمی در تقسیمات کشور ی شده است.
مقایسه تحلیلی سیره معیشتی امام علی(ع) در هزینه کردهای امور خانواده در قبل و بعد از حاکمیت(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سخن تاریخ سال ۱۸ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴۸
194 - 215
حوزههای تخصصی:
امام علی (ع) به عنوان شخصیتی که از یکسو، تقید کامل به سیره رسول خدا(ص) داشت و از دیگر سو، پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) از جایگاه امامت برخودار بود، گفتار و رفتار او برای پیروانش، جنبه الگویی دارد و از همین رو، سیره آن حضرت از ابعاد مختلف و از ادوار اولیه مورد بحث و گفتگو بوده است. «سیره معیشتی» امیرالمؤمنین (ع)، به مثابه بخشی از گستره سیره ایشان، مسئله ای است که به خصوص در دوره های اخیر مورد توجه محققان بوده، اما تحلیل نقش حاکمیت و مقایسه دوران قبل و بعد حکومت در این مسئله، مغفول مانده است که پژوهش حاضر سعی کرده است با توجه به اهمیت موضوع و با بهره گیری از روش توصیف و تحلیل، سیره معیشتی و هزینه کرد امیرمؤمنان (ع) در امور خانوادگی را در دوران قبل و بعد حاکمیت بررسی و تحلیل کند.یافته های تحقیق حاکی از آن است که حاکمیت در مسئله هزینه کرد برای مهریه، نفقه و نیازهای همسران، کنیزان، فرزندان و خدمتکاران، نقشی در کمی یا فزونی نداشته و امام (ع) در مسائل غیر شخصی، اقتضائات هر دوره را رعایت می کرده است. اما در مسئله مسکن و لوازم خانه، حاکمیت نقش اساسی داشته؛ تا جایی که حضرت از ساختن منزل برای خود پرهیز کرده و به سکونت در خانه عاریه ای اکتفا کرده است. هم چنین از داشتن لوازمی که جنبه تشریفاتی داشته است، خودداری نموده است.
تأثیر قتل رابرت ایمبری بر سیاست های نفتی آمریکا و بریتانیا در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۳۵
101 - 127
حوزههای تخصصی:
قتل ایمبری در سال 1303ش. اندکی پیش از تغییر سلطنت در ایرانِ عصر قاجار درهم تنیدگی زیادی با سیاست های داخلی و خارجی ایران داشت. موضوع نفت، تثبیت قدرت سیاسی و اقتصادی بریتانیا در ایران، به حاشیه راندن شرکت های نفتی آمریکایی توسط بریتانیا، بحث جمهوری خواهی در ایران، محدودیت فعالیت های مطبوعاتی و آزادی بیان توسط دولت و برخی دیگر از مسائل پیدا و پنهان مسائل سیاسی ایران با این حادثه به صورت مستقیم و غیرمستقیم پیوند یافت. قربانی شدن ایمبری توسط اوباش و متعصبان مذهبی، بهانه ای شد که بریتانیایی ها به رُقبای تازه به میدان آمده خود در عرصه اقتصاد نفتی خاورمیانه بفهمانند که دیپلماسی نفتی ایران در کَفِ قدرت آن هاست. در پژوهش حاضر، پرسش اصلی این است که ماجرای سقاخانه و قتل ایمبری چه تأثیری بر تحولات داخلی و قراردادهای نفتی ایران با بریتانیا داشته است؟ یافته های پژوهش با تکیه بر اسناد آرشیوی، خاطرات و گزارش های تاریخی نشان می دهد تکاپوهای ایمبری جهت نزدیکی کمپانی های نفتی آمریکایی با دولت ایران جهت همکاری و اخذ امتیازات نفتی، بهانه ای در اختیار انگلیسی ها قرار داد تا آن ها درصدد حذف ایمبری برآیند. از سوی دیگر، ازنظر داخلی نیز واقعه سقاخانه و مرگ ایمبری مورد بهره برداری رضاخان قرار گرفت و بهانه ای برای سرکوب کنشگران سیاسی از سوی وی شد. رضاخان با ایجاد حکومت نظامی ناشی از قتل ایمبری به اِعمال سیاست های خود جهت بسترسازی پایه های سلطنت خویش پرداخت. در پژوهش حاضر از روش توصیفی تبیینی استفاده شده و تلاش می شود با استفاده از اسناد و داده های کتابخانه ای و آرشیوی، تا حد امکان پاسخی مناسب برای پرسش پژوهش یافته شود.
مطالعه فنی پیرامون نحوه ساخت و بازرسی خوردگی اشیاء فلزی عصر مفرغ مربوط به کاوش های گورستان شهر سوخته(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
بقایای دولت شهری باستانی در محوطه ای باارزش از عصر مفرغ در شهر سوخته در ۵۶ کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد. در کاوش های گورستان محوطه شهر سوخته از یکی از گورهای حفاری شده در ضلع جنوبی محوطه 13 قطعه نمونه ی فلزی به دست آمده که تعداد چهار قطعه نمونه از آن در این پژوهش مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. اهداف این پژوهش، شامل مطالعه و بررسی روش ساخت، ریزساختارنگاری و بررسی عناصر متشکله، هم چنین شناسایی فرایند خوردگی و بررسی وجود خوردگی فعال آثار به دست آمده است. بدین منظور از روش های میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به طیف سنجی پراش انرژی پرتو ایکس (SEM-EDS) ریزساختارنگاری، رادیوگرافی و پراش پرتو ایکس(XRD) استفاده شده است. در نتایج به دست آمده، میزان متنابهی عنصر ارسنیک شناسایی شد؛ که نشان داد نمونه های مورد نظر، آلیاژ مس ارسنیکی است. هم چنین عناصر روی و سرب نیز شناسایی شد. می توان گفت با توجه به میزان عناصر شناسایی شده، نمونه های مورد مطالعه نسبتاً مشابه بوده و احتمالاً، منابع استحصال آن ها یکسان است؛ لیکن با توجه به خوردگی نسبتاً زیاد به قطعیت نمی توان به این نتیجه رسید. بررسی ریزساختاری نشان داد، روش ساخت در نمونه های مورد مطالعه مشابه یکدیگرند. اندازه دانه بندی ریز بوده و نشانه هایی از عملیات چکش کاری و تابکاری متناوب زیادی بر روی نمونه انجام گرفته است، مشاهده شد. هم چنین در بررسی های آسیب شناسی با میکروسکوپ الکترونی روبشی و متالوگرافی حفره ها و آخال ها و خوردگی بیرونی و داخلی در نمونه ها، مشاهده شده که محصولات خوردگی کوپریت، مالاکیت و تری هیدروکسی کلریدهای شامل پاراتاکامیت و آتاکامیت در آنالیزXRD شناسایی شد.
فرهنگ ایرانی در فضای مجازی: تحلیلی مبتنی بر هوش مصنوعی و مدل هافستد
منبع:
مطالعات ایران شناسی سال ۸ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۲ (پیاپی ۲۳)
138 - 165
حوزههای تخصصی:
پژوهش حاضر بر دو موضوع بسیار مهم در علوم انسانی متمرکز است؛ یکی فرهنگ که قدمتی به بلندای زندگی اجتماعی انسان دارد و دیگری هوش مصنوعی مولد که از مباحث مطرح پژوهشی امروز است. هدف پژوهش بررسی بازنمایی فرهنگ ایرانی در رایاسپهر با استفاده از هوش مصنوعی و شناسایی و تحلیل استعاره های فرهنگی ایرانی است. به این منظور، از چارچوب نظری زبان شناسی فرهنگی (شریفیان، 2017) و مدل شش بعدی هافستد (2010) استفاده شده است. داده پژوهش در دستیابی به استعاره فرهنگی از نوع کلان داده و شامل تمامی متون فارسی و انگلیسی دیجیتالی شده مرتبط با فرهنگ ایرانیِ دردسترس در رایاسپهر است که توسط هوش مصنوعی تحلیل شده است. شناسایی استعاره فرهنگی ایرانی، استفاده از کلان داده و هوش مصنوعی و استفاده از مدل هافستد برای تحلیل استعاره فرهنگی ایرانی از نوآوری های پژوهش حاضر است. برای دستیابی به استعاره فرهنگی، پنج پرامپت (دستور) به زبان فارسی و انگلیسی برای برقراری ارتباط با هوش مصنوعی شامل چت جی پی تی4، جمینای و کلاود 2 طراحی و استفاده شد. پس از تحلیل و مقایسه پاسخ های ارائه شده این سه مدل هوش مصنوعی، فرش ایرانی، تعارف و شعر «بنی آدم» از سعدی به عنوان برجسته ترین استعاره های فرهنگی ایرانی شناسایی شدند. تحلیل این استعاره ها با استفاده از مدل هافستد نشان می دهد که در بین ایرانیان پذیرش فاصله قدرت، جمع گرایی و آینده نگری برجسته ترین ویژگی های فرهنگی به شمار می آیند.
توالی مفعول و فعل در متن فارسی میانه اردشیر بابکان و مقایسه آن با متنی از فارسی نوی آخرین سفر زرتشت(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات ایرانی سال ۲۳ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۴۵
345 - 365
حوزههای تخصصی:
رده شناسی به مطالعه نظام مند تنوع بین زبان ها می پردازد و این پیش انگاره را در خود دارد که اصولی کلی بر تنوع میان زبان ها حاکم است. رده شناسیِ ترتیب سازه ها از جنبه درزمانی اخیراً مورد توجه بسیاری از زبان شناسان قرار گرفته و زیرشاخه ای با عنوان رده شناسی تاریخی ایجاد شده که در آن با استناد به نظریه ها و جهانی های ردهشناختی، رده زبانی هر زبان در دوره های تاریخی بررسی می شود. بسیاری از رده شناسان این حوزه معتقدند نوعی همبستگی و یکدستی بین ترتیب سازه های یک جمله و ترتیب سازه های درونی سایر گروه های زبانی وجود دارد. بااین حال، برخی زبان ها این یکدستی را برهم زده و به راحتی در یک رده زبانی قرار نمی گیرند. فارسی یکی از این زبان ها است. در پژوهش حاضر، با درنظر گرفتن نظریه سوی انشعاب درایر (1992)، توالی مفعول و فعل در دو متن کارنامه اردشیر بابکان از فارسی میانه و آخرین سفر زرتشت از فارسی نو، به صورت در زمانی، مقایسه و به این پرسش پاسخ داده شده است که چرا زبان فارسی در ترتیب سازه ای فعل مفعول رده ثابتی ندارد. نظریه درایر بر پایه همبستگی میان 23 زوج مؤلفه و ترتیب فعل و مفعول روی 625 زبان دنیا انجام شده است. همه مؤلفه های این نظریه دو شقی هستند و زبان های دنیا براساس تمایل غالب به رده فعل مفعول یا مفعول فعل یکی از این دو شق را به کار می برند. در این پژوهش، بر اساس میزان بسامد کاربرد هر یک از دو شقِ مؤلفه 23 (ترتیب فعل و مفعول) تحلیلی آماری از کاربرد این مؤلفه ها داده شده و شواهدی برای بررسی بیشتر فرضیه 34 دبیرمقدم (1393) ارائه گردیده است
چالش های مدیریت صنعتی سازی در دورۀ حکومت پهلوی دوم(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
تلاش برای توسعه صنعتی ایران تا پیش از دوره پهلوی دوم، خارج از چارچوب و برنامه ای مدون و مشخص و به صورت دستوری انجام شده بود؛ اما در دوره حکومت محمدرضاشاه پهلوی با تدوین برنامه های توسعه عمرانی بلندمدت و به موازات آن تأسیس یک نهاد برنامه ریز به نام سازمان برنامه، برای اولین بار، صنعتی سازی کشور در مسیری از پیش طراحی شده قرار گرفت. با این وجود، بررسی روند توسعه صنعتی در طول این دوره حکایت از بروز چالش های متعدد مدیریتی در امر صنعتی سازی کشور دارد. مقاله حاضر با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه ای و به روش توصیفی-تحلیلی تلاش دارد به این پرسش پاسخ دهد که چالش های مدیریتی در مقاطع مختلف این دوره چه بوده اند؟ نتایج حاصل از بررسی اسناد و منابع در این پژوهش نشان از آن دارند که مدیریت صنعتی سازی کشور هیچ گاه به عنوان امری مستقل از مدیریت سیاسی کشور نبوده و توسعه صنعتی در تمام طول این دوره همچنان بر اساس سازوکارهای سنتی مدیریت در ایران پیش می رفت. در چنین سازوکاری نقش و اختیارات نهادها، مدیران و متولیان صنعتی متأثر از عوامل داخلی و خارجی مرتب دستخوش تغییر می شد و اصطکاک و مناقشه ای دائم میان آنها پدید می آمد. به علاوه از شکل گیری یک سازوکار علمی و تحقق اهداف پیش بینی شده در برنامه های صنعتی ممانعت می شد.
زمینه ها و پیامدهای قیام علیمرادخان مَمیوند بختیاری(1149-1148ق.) در زمان نادرشاه افشار(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
ایل بختیاری و خوانین آن در دوره های افشاریه و زندیه برای دستیابی به قدرت سیاسی، تحرکات سیاسی- نظامی فراوانی انجام دادند. یکی از نخستین تحرکات، قیام علیمرادخان مَمیوند بختیاری است. این نخستین قیامی است که بعد از تاجگذاری نادرشاه افشار در ایران به وقوع پیوست. علیمرادخان در سال 1148ق. قیام بزرگی را در منطقه زاگرس میانی با هدف خلع نادرشاه از پادشاهی و بازگرداندن سلطنت به خاندان صفوی شکل داد. اگرچه این قیام به سرعت درهم شکسته شد، اما پیامدهای مهمی در منطقه بختیاری درپی داشت. این پژوهش با رویکردی تحلیلی، درپی پاسخ به این سؤال اساسی است که قیام علیمرادخان دارای چه زمینه هایی بوده و چه پیامدهایی به دنبال داشته است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که علیمرادخان با بهره گیری از نارضایتی بختیاری های حاضر در سپاه نادرشاه، گرایش مردم به خاندان صفوی، منطقه کوهستانی بختیاری و در نهایت نارضایتی مردم از فشارهای اقتصادی دولت نوتأسیس افشاریه، قیام بزرگی را در منطقه زاگرس میانی برپا نمود. خسارت های جانی و مالی فراوان به مردمان منطقه زاگرس میانی، تبعید بیش از 10 هزار نفر عشایر بختیاری به خراسان و زمینه سازی برای حضور گسترده بختیاری ها در فتوحات بعدی نادرشاه، به ویژه فتح قندهار از مهمترین پیامدهای این قیام ناکام و کم دوام بود.
واکاوی پدیده خشونت و کنش های خشونت آمیز در ایران عصر قاجار با تکیه بر نظریه اسلاوی ژیژک(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال ۱۵ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۹
155 - 181
حوزههای تخصصی:
دیرینگی مفهوم خشونت و ریشه های فرهنگی آن و اهمیت این موضوع در مطالعات کنونی، ضرورت اتخاذ رویکردی تاریخی در بررسی این پدیده را آشکار می سازد. خشونت در قالب های مختلف کلامی، فیزیکی و انواع گوناگون خشونت فردی، گروهی و خانوادگی رخ می نماید. با توجه به تنوع گونه های پدیده خشونت و تفاوت سازوکارها و بازیگران آن، جستار پیشِ رو می کوشد که گونه های مختلف خشونت و کنش های خشونت آمیز و همچنین دلایل ظهور و مصادیق آن را در دوره قاجاریه برمبنای روش توصیفی تحلیلی و با اتکا به نظریه خشونت اسلاوی ژیژک مورد واکاوی قرار دهد. یافته ها حاکی از تأثیر ساختارهای متصلب فرهنگ عمومی و مناسبات قدرت و فضای گفتمانی عصر قاجار در جهت بهره گیری از خشونت به عنوان ابزار تحکیم قدرت از سوی دستگاه سرکوب گر و انضباطی، نمود اجرای قانون، حمله به وضع موجود و انقیاد سوژه را در قالب کنش های خشونت آمیز فراهم نموده است.
واکاوی علل و زمینه های مشکلات معیشتی مردم آذربایجان بر اساس اسناد هیئت تفتیشیه (سال های 1309 تا 1312 ش)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش های تاریخی ایران و اسلام بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۳۴
228 - 258
حوزههای تخصصی:
اسناد هیئت تفتیشیه (سال های 1309 تا 1312 ش) یکی از مهمترین مجموعه های ارزشمندی است که می توان بر اساس آن مشکلات معیشتی مردم آذربایجان در دوره پهلوی اول را بررسی نمود. اگر چه تصور بر این است که جامعه ایران در دوره پهلوی اول شاهد رشد تشکیلات اداری، زیرساخت های آموزشی و بهداشتی و امنیت داخلی بود، بااین حال شواهد موجود حاکی از تداوم مشکلات معیشتی گوناگون است. هدف پژوهش حاضر بررسی علل و زمینه های مشکلات معیشتی در آذربایجان طی سال های 1309 تا 1312 ش بر اساس گزارش های منتشرنشده مدیران مدارس و رؤسای معارف آذربایجان خطاب به هیئت تفتیشیه مملکتی در بازه زمانی فوق است. پرسش این است که به رغم اصلاحات معطوف به نوسازی در زمینه اقتصادی، علّت تداوم مشکلات معیشتی مردم در این دوره چه بود؟ به علّت گستردگی جغرافیایی که مطالعه در مورد کل کشور را در چارچوب یک مقاله ناممکن می سازد این بررسی بر آذربایجان متمرکز است. روش مطالعه توصیفی تحلیلی و گردآوری داده ها با تکیه بر اسناد هیئت تفتیشیه مملکتی است. نتایج این بررسی حاکی از تأثیرات منفی عواملی همچون گرانی مایحتاج عمومی، دلالی، فشار مالیات و عوارض، قاچاق، و افول صنایع بومی بر معیشت مردم در این دوره است.
منابع تاریخی مسیحیان سریانی از صدر اسلام تا پایان دوره اموی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سخن تاریخ سال ۱۸ بهار ۱۴۰۳ شماره ۴۵
95 - 120
حوزههای تخصصی:
با آغاز فتوحات اسلامی سریانی زبانان عراق، شامات و غرب ایران به بازتاب این درگیری ها و سپس توصیفاتی از اسلام و مسلمانان در نگاشته های خویش پرداختند که هر روز بیشتر مورد توجه و استفاده پژوهشگران تاریخ صدر اسلام قرار می گیرند. با توجه به اهمیت تبیین بافتار تاریخی پیدایش این متون، نقاط قوت و ضعف، و سیر تطور این متون در بهره گیری از آن ها، نوشتار پیشِ رو به روش توصیفی-تحلیلی به این مهم پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می دهد این نگاشته ها در مقایسه با منابع تاریخی اسلامی و نیز سایر منابع غیراسلامی از مزیت هایی چون نزدیکی زمانی نویسندگان به رخدادهای گزارش شده، نگاه بیرونی به اسلام و مسلمانان، زندگی در جامعه اسلامی و داشتن اطلاعات دست اول، برخورداری از اطلاعات بیشتر در مقایسه با سایر منابع غیراسلامی، برخوردارند. اما نقاط ضعف آن ها را در در دسترس نبودن همه این متون، داشتن ماهیت دینی و جدلی، جانبداری های فرقه-ای و تصویر نادرست و اغراق آمیز از اسلام و مسلمانان جستجو کرد. پیدایش و تطور این متون تا پایان دوره اموی را می توان در چهار مرحله زیر مورد بررسی قرار داد: یکم: اشاره پراکنده به فتوحات؛ دوم: نخستین اشارات به اسلام و نخستین تلاش ها برای تبیین فلسفه فتوحات؛ سوم: واکنش به سیاست های اسلامی-عربی سازی عبدالملک بن مروان؛ چهارم: واکنش به تثبیت حکومت و دین در دوره عبدالملک و پس از آن. از مرحله چهارم روابط اجتماعی، سیاسی و الاهیاتی گسترده تری میان مسلمانان با مسیحیان سریانی صورت می گیرد و در نتیجه جزئیات بیشتری از اسلام و جامعه اسلامی در این متون پدیدار است.
نمادشناسی اجرام آسمانی در آثار عصر مفرغ فلات ایران «نمونه های موردی تمدن های عیلام و جیرفت»(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات ایرانی سال ۲۳ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۴۵
227 - 248
حوزههای تخصصی:
شوش یکی از محوطه های جنوب غرب ایران است که در خلال عصر مفرغ به مثابه مهد یا کانون سلسله های عیلامی ها بوده است؛ دیگر تمدن هم عصر آن جیرفت در جنوب شرقی ایران و حاشیه هلیل رود، است. هدف از این پژوهش شناسایی علل شکل گیری اجرام آسمانی، روی آثار شوش و جیرفت است. نگارندگان تلاش دارند با روش توصیفی- تاریخی و مطالعات اسنادی به این سوال پاسخ دهند که: اجرام آسمانی موجود بر آثار شوش و جیرفت بر پایه چه انگاره های فکری در عصر مفرغ فلات ایران بر سطح آثار ایجاد شده اند؟ هرچند جای منابع مکتوب درباره آثارجیرفت به اندازه شوش خالی است، اما با توجه به کاربرد این نقوش روی آثار جیرفت می توان نقاط تاریک این منطقه باستانی را از آثار فرهنگ های هم جواری همچون شوش روشن ساخت. یافته ها نشان می دهدکه مردمان این زمان به سبب روی آوردن به کشاورزی به پرستش خدایان آسمانی روی آوردند؛ چرا که آن ها به مدد جایگاه خورشید در آسمان تغییرات فصل ها را تخمین می زدند و از آسمان و از طریق خدایان از آسمان تمنای باران، یا آفتاب می کردند و به همین دلیل کاربرد اجرام آسمانی روی آثار هنری آن ها به وفور دیده می شود.
مطالعه تطبیقی تأثیرگذاری گفتمان های سیاسی نیمه دوم دهل هفتاد شمسی ایران بر پوسترهای سینمایی «اعتراض» و «آژانس شیشه ای» با تکیه بر نشانه معناشناسی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تاریخ فرهنگی سال ۱۶ تابستان ۱۴۰۳ شماره ۶۰
119 - 146
حوزههای تخصصی:
گفتمان که اسلوبی تأثیرگذار بر شکل دهی به ابژه های مورد بحث در یک جامعه است، حوزه های مختلفی همچون سیاست را دربرمی گیرد. گفتمان های سیاسی نیز با مسلط شدن در هر دوره ای بر ساختارهای متعدد موجود چون حوزه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تأثیر می گذارند؛ سینما به مثابه محصولی فرهنگی نیز از این امر مستثنا نیست. آثار سینمایی هر جامعه ای محصول اذهان منفرد مجزایی نیستند؛ بلکه در جایگاه بخشی از اجتماع حاضر، متأثر از گفتمان های سیاسی موجود در آن جامعه قرار دارند که برای انتقال مفاهیم و مضامین خود به مخاطبان و تأثیرگذاشتن بر ذهنیت آن ها در راستای ترغیب به تماشای فیلم، نیازمند تبلیغ وسیع اند. یکی از ابزارهای تبلیغاتی، پوسترهای فیلم ها هستند که با تکیه بر زبان خاص خود به بازنمایی نظام معنایی و گفتمانی حاکم بر ساخت و نمایش فیلم می پردازند؛ این پژوهش با ابتنا بر نشانه معناشناسی گفتمانی و بر اساس منابع کتابخانه ای و دیداری- شنیداری (پوسترهای فیلم) قصد دارد تا با هدف مطالعه تطبیقی نظام های گفتمانی و معنایی موجود در پوسترهای سینمایی «اعتراض» و «آژانس شیشه ای» نشان دهد گفتمان های سیاسی حاکم بر نیمه دوم دهه هفتاد شمسی ایران چه تأثیری بر این پوسترهای سینمایی از منظر نشانه معناشناسی گذاشته است؟ بر اساس یافته های پژوهش نظام های گفتمانی نشانه معناشناسانه در پوسترهای سینمایی «اعتراض» و «آژانس شیشه ای» نشان می دهد که این پوسترها از گفتمان های سیاسی کلاسیک (اصول گرا) و مدرن (اصلاح طلب) تأثیر پذیرفته اند که تفاوت ها و شباهت های آن ها از طریق تبیین عناصر بصری و روایی مستتر در این دو پوستر مشخص می شود.
یادبود، محمدرضا ریاضی
حوزههای تخصصی:
محمدرضا ریاضی، در سال ۱۳۲۸ در روستای کشه دهستان طرق رود شهرستان نظنز استان اصفهان زاده شد. او دانش نامه کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را در رشته جغرافیا دریافت کرد و سپس تر در دهه ۷۰ خورشیدی به آموختن رشته باستان شناسی در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران پرداخت. ریاضی در سال ۱۳۵۳ به استخدام رسمی وزارت فرهنگ و هنر در دوره پهلوی درآمد و در اداره مالی-اداری مرکز باستان شناسی به فعالیت پرداخت. او سپس از سال ۱۳۵۸ به کتابخانه موزه ملی ایران منتقل شد و سال ها رئیس این کتابخانه بود. قلب محمدرضا ریاضی سرانجام در ۲۶ خردادماه ۱۴۰۳ در تورنتو کانادا از تپش افتاد. یادش گرامی باد.
ساختارشناسی هنر میناکاری با اثرپذیری از هنر نقاشی پیکرنگاری در اشیاء تزیینی و کاربردی دوره فتحعلی شاه قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
درگونه شناسی هنر نقاشی پیکرنگاری درباری دوره فتحعلی شاه قاجار، یکی از هنرهای وابسته به نقاشی هنر میناکاری با تاکید بر بازنمایی پیکرنگاری برای نمایش شکوه شاهانه با محوریت پیکرنگاری درباری در دو بخش تزیینی و کاربردی دیده می شود. پژوهش حاضر با تکیه برنمونه های هنر پیکرنگاری درباری در مجموعه های جهانی می کوشد، میزان پایبندی هنرمند به نقاشی پیکرنگاری درباری در اشیاء این دوره را بررسی نماید.هدف از این پژوهش، مطالعه هنر میناکاری با أثرپذیری از هنر نقاشی پیکرنگاری درباری دوره فتحعلی شاه در اشیاء تزیینی و کاربردی است که تاکنون مورد بررسی مستقل واقع نشده است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که أثرپذیری هنر میناکاری از نقاشی پیکرنگاری درباری دوره قاجار در اشیا میناکاری این دوره چگونه دیده می شود؟روش پژوهش حاضر از منظر هدف، بنیادین است و از جنبه های أثرپذیری هنر میناکاری از نقاشی پیکرنگاری این دوره در آثار هنری را می کاود. گردآوری اطلاعات کتابخانه ای (اسنادی) و روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و شیوه تحلیل داده ها، کیفی است.نتیجه پژوهش حاضر، نشان داده است که درکنار واکاوی تداوم ویژگی های نقاشی پیکرنگاری این دوره، ویژگی های بصری نقاشی پیکرنگاری درباری در دو بخش تزیینی و کاربردی با تکیه بر لوازم به جای مانده از این دوره هم خوانی داشته و در ابعاد و اندازه های کوچک قابل مشاهده است و پیوستگی هنر پیکرنگاری درباری دوره فتحعلی شاه قاجار با سایر هنرها را نشان می دهد.
رسالت شناسی عالمان در انتقال و ارتقاء سرمایه فرهنگی از نظرگاه امیرمؤمنان (ع) با سنجش تاریخی کنش گری فرهنگی محقق کرکی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
اهمیت ارزش ها و باورهای اعتقادی به عنوان سرمایه های فرهنگی جامعه ایجاب می کند تا در حفظ و ارتقاء آنها تلاش شود. پژوهش حاضر با هدف تبیین نقش عالمان در انتقال و ارتقاء سرمایه فرهنگی به بررسی شاخصه های این نقش در سیره امیرالمؤمنین× می پردازد و در رویکردی مقایسه ای عملکرد محقق کرکی را براساس شاخصه های بدست آمده، به سنجش می گذارد. حاصل آن که، از منظر امیرالمؤمنین× عالمان می بایست در انتقال و ارتقاء سرمایه فرهنگی جامعه از طریق دانش افزایی، الگوسازی فرهنگی، رشد معنوی و تأسیس، تقویت و اصلاح کانون های فرهنگی ایفای نقش کنند. محقق کرکی به عنوان یکی از عالمان تراز شیعه با بهره گیری از رویکرد مثبت حاکمان صفوی به تشیع و حمایت از عالمان شیعی در راستای این شاخص ها اقداماتی از قبیل تربیت شاگردان، تألیف کتاب، احیای نماز جمعه، الگوسازی از اهل بیت^ و علمای گذشته انجام داد. روش کار پژوهش، توصیفی تحلیلی مبتنی بر داده های تاریخی می باشد.
«بنای فرآوری گِل رُس» در قلعه یل سویی گِرمی، ساختاری ناشناخته از قرون میانی اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات باستان شناسی پارسه سال ۸ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۲۹
۱۵۲-۱۲۹
حوزههای تخصصی:
با کاوش های باستان شناختی در قلعه یل سویی گِرمی، یافته های فرهنگی بسیار غنی و مدارک ارزشمندی شناسایی گشت که در تحلیل و بررسی دقیق این محوطه می تواند نقش مهمی ایفا کند. یکی از این آثار شاخص، ساختاری ناشناخته با معماری و عناصر ساختمانی پیچیده ای است که در دامنه قلعه و در نزدیکی رودخانه سمبورچای قرار گرفته است. این ساختمان دارای بخش ها و فضاهای چهار گوشی بوده که حضور مسیرهای هدایت آب به درون بنا برروی دیوارها و کانال های خروجی آب در قسمت کف آن، بر اهمیت ساختمان افزوده است. در این راستا، پژوهش پیشِ رو به شیوه تاریخی - تحلیلی و براساس مطالعات میدانی و بررسی اسناد کتابخانه ای، با هدف شناسایی و ارزیابی کارکرد اصلی بنا و معرفی کامل آن، به دنبال یافتن پاسخی منطقی برای پرسش های پژوهش است: کاربری ساختمان ناشناخته قلعه یل سویی چه بوده است؟ ساختمان ناشناخته قلعه یل سویی متعلق به چه دورانی است؟ مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که بنای مذکور با توجه به حضور حوضچه ها و مسیرهای هدایت آبی وروردی و خروجی، در ارتباط با کاربری آبی بوده است؛ بنابراین به نظر می رسد که سازندگان این بنای آجری، از آن برای تهیه و فرآوری گِل رُس بهره برده اند و برهمین اساس از سوی نگارندگان، نام «بنای فرآوری گِل رُس» بدان اطلاق گشته است؛ از طرف دیگر بررسی سفالینه های به دست آمده از درون فضاهای مختلف این بنا و مقایسه آن با سایر محوطه های دیگر، مؤید تعلق این ساختمان به قرون میانه اسلامی و دوره سلجوقی است.
مطالعه و بررسی محوطه های اشکانیِ حوضه آب ریز شمالی قزل اوزن در محدوده آب بر و درّام، شهرستان طارم علیا(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات باستان شناسی پارسه سال ۸ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۳۰
۱۴۹-۱۲۱
حوزههای تخصصی:
درنتیجه افزایش پژوهش های میدانی در دهه های اخیر که عمدتاً در قالب بررسی های باستان شناسی انجام شده، دانسته های ما درباره دوره اشکانی افزایش محسوسی یافته است. محدوده موردنظر این پژوهش، شامل دهستان های آب بر و درّام، در شهرستان طارم علیا در استان زنجان، ازجمله مناطقی است که تا پیش از این اطلاع چندانی از وضعیت آن در دوره اشکانی در دست نبود. پژوهش حاضر از نوع توسعه ای، با رویکرد توصیفی-تحلیلی، براساس نتایج حاصل از یک بررسی باستان شناسی صورت گرفته که با مطالعه 12 محوطه باستانی درپی پاسخ گویی به پرسش هایی درباره کم و کیف استقرارهای اشکانی، چگونگی تأثیر عوامل اقلیمی و محیطی بر شکل گیری محوطه ها، ویژگی های مواد فرهنگی، به ویژه گونه شناسی سفال، وجوه افتراق و اشتراک آثار اشکانی این محدوده با مناطق پیرامون و بازسازی سیمای تاریخی فرهنگی منطقه در دوره اشکانی است. درنتیجه، محوطه های اشکانی منطقه براساس عواملی چون: میزان ارتفاع، شیب زمین، کیفیت اراضی، دسترسی به منابع آب و راه های ارتباطی مورد مطالعه قرار گرفت. بررسی سفال های محوطه های مذکور، شامل سه گروه منقوش، معمولی و فیلیده، نشان می دهند که سنت سفالگری منطقه موردمطالعه در دوره اشکانی علاوه بر برخورداری از ویژگی های بومی، متأثر از سنت های سفالگری نواحی مجاور، به ویژه شمال، شمال غربی و غرب ایران بوده که حاکی از ارتباطات بین منطقه ای به ویژه میان منطقه موردمطالعه و نواحی مذکور است. استقرارهای اشکانی منطقه موردبررسی عمدتاً در نزدیکی منابع آبی دائمی چون رود قزل اوزن و در اراضی کم شیب، کم ارتفاع و حاصل خیز شکل گرفته اند. به دلیل وضعیت هیدرولوژیکی دره طارم و وفور منابع آبی، همه محوطه های منطقه به آب کافی دسترسی داشتند. با توجه به الگوی استقراری محوطه ها، به نظر می رسد غالب جمعیت منطقه در دوره اشکانی، معیشتی مبتنی بر کشاورزی و باغداری داشته اند که در این میان، محوطه قلعه درّام با وسعتی حدود 20هکتار، نقش کلیدی و محوری در منطقه مورد بررسی داشته است.