نجم الدین اربکان

جریان ملی گوروش یکی از مهم ترین نمایندگان اسلام سیاسی در ترکیه است. آن ها برای رسیدن به اهداف خود و در چارچوب دموکراسی ترکیه اقدام به تأسیس احزاب اسلامی مختلفی از جمله حزب نظام ملی، سلامت ملی، حزب رفاه، فضیلت و سعادت می کنند و در راستای تأسیس نظامی عدالت محور که روح حاکم بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است تلاش می نمایند. به عبارت دیگر اربکان رهبر این جریان که سقوط شوروی را متوجه شده و متأثر از آرمان ها و شعارهای انقلاب اسلامی مانند عدالت محوری و استکبارستیزی و ...بود، تلاش می کند تا مکتب نظام مند و جذاب تری را برای ترکیه نوین خلق کند؛ بنابراین ما در این مقاله تلاش کردیم تا حقوق ملت در مانیفست فکری جریان ملی گوروش را با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی مقایسه نموده و به شباهت ها و تفاوت های آن ها اشاره کنیم. درواقع ما به دنبال پاسخگویی به این سؤال بودیم که شباهت ها و تفاوت های اصول مربوط به حقوق ملت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و آراء ملی گوروش چه بوده است؟ در همین راستا یافته های تحقیق حاکی از این است که جریان ملی گوروش نه تنها ازنظر معرفتی آشنا با مبانی جمهوری اسلامی ایران بوده، بلکه آراء آن ها در قواعد و اصول مربوط به حقوق ملت مانند حقوق مدنی و سیاسی، حقوق اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حقوق قضایی بسیار به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نزدیک است. البته نباید فراموش کنیم که نفوذ ملی گرایی و لائیسم در آراء ملی گوروش باعث گردیده تا دیدگاه آن ها در برخی موارد با قوانین جمهوری اسلامی ایران که همیشه بر برتری اسلام تأکید می کند و منبع تمامی قوانین خود را اسلام می داند، تفاوت داشته باشد.

علی رغم تلاش هایی که در دوران حکومت آتاتورک برای کنار زدن اسلام از صحنه سیاسی ترکیه انجام شد؛ اسلام سیاسی توانست به عنوان یک بازیگر مؤثر در نظام سیاسی باقی بماند. در میان احزاب سیاسی، دو حزب رفاه و عدالت و توسعه به عنوان دو بازیگر اثرگذار در ایجاد و تغییر قرائت های متفاوت از اسلام سیاسی شناخته می شوند. نجم الدین اربکان و رجب طیب اردوغان به عنوان رهبران این احزاب، در مدت فعالیت خود تلاش کرده اند علاوه بر حفظ اسلام سیاسی، نگرش مدنظرشان از اسلام سیاسی را در عرصه اجتماعی تبیین نمایند. در این تحقیق با هدف شناخت دقیق از انواع نگرش ها به اسلام سیاسی ترکیه در پی پاسخ به این سؤال هستیم که: «وجوه تشابه و تمایز دو حزب رفاه و عدالت و توسعه به عنوان دو پرچم دار مهم اسلام گرایی ترکیه، به اسلام سیاسی چگونه است؟». یافته های پژوهش نشان می دهد که هر دو حزب، اسلام سیاسی را به عنوان هسته مرکزی تفکر خود پذیرفته و با دوری از اعمال خشونت برای تغییر نظام سیاسی، تلاش کرده اند تا در قالب حزب سیاسی، خود را با نظام دموکراتیک و لاییک ترکیه سازگار نمایند. از جمله وجوه تمایز میان این دو حزب نیز می توان به تأکید همه جانبه حضور دین در اجتماع حزب رفاه در برابر عدم پذیرش حضور همه جانبه دین در اجتماع حزب عدالت و توسعه اشاره نمود. در واقع حزب عدالت و توسعه را می توان مبلّغ قرائتی لیبرال از اسلام سیاسی معرفی نمود که خود را از اسلام سیاسی سنتی حزب رفاه متمایز کرده است.