گروه های ویژه

نمایش ۵۰۱ تا ۵۲۰ مورد از کل ۷٬۹۷۰ مورد.

۵۰۱.

بلاغت طنز در آثار ادیب قاسمی کرمانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: نسرین فلاح احمد امیری خراسانی

منبع: مطالعات ایرانی سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳۲

کلیدواژه‌ها: طنز بلاغت کلیات آثار ادیب قاسمی کرمانی علم معانی و بیان

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه منابع و کلیات

تعداد بازدید : ۱۴۹۹ تعداد دانلود : ۱۰۱۲

ادیب قاسمی (1238- 1308ه.ش)، نویسنده و شاعر طنزپرداز کرمانی در زمان قاجاریه بود. تدریس در دارالفنون و حشر و نشر با مشروطه خواهان را از ویژگی های بارز حیات او دانسته اند. وی نیستانو خارستانرا با نظیره گویی از بوستانو گلستانسعدی تألیف کرد. این نظیره گویی طنزآمیز با ابتکار شخصی مؤلّف خویش همراه گشته و مجموعه ای متنوّع و مفرّح را فراهم نموده است. بلاغت طنز در آثار ادیب قاسمی با شگردها وصنعت های خاصّی در دو شاخة علم معانی و بیان برجسته شده که افزون بر معرّفی سبک وی، یافته های ارزشمندی را در زمینة پیوند طنز و بلاغت سنّتی ارائه نموده است. این پژوهش به شیوه ای تحلیلی- توصیفی، شگردهای بلاغی طنزپردازی در آثار ادیب قاسمی کرمانی و کارکردهای هریک را در پیوند با مخاطب و کلّ متن تحلیل نموده است. یافته ها نشان داده که کاربرد صنعت های ادبی با محوریّت تشبیه، در شکل گیری سبک ادیب و برجسته سازی طنز وی نقشی مؤثّر داشته است.

۵۰۲.

خندیدن در نوع ادبی طنز و تاریخ اجتماعی فرهنگی ایران قرون میانه اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: زهیر صیامیان گرجی عباس احمدوند فاطمه کارگر جهرمی

منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۱۳)

کلیدواژه‌ها: تاریخ اجتماعی ایران تاریخ فرهنگی ایران طنز در ادبیات عربی طنز در ادبیات فارسی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی

تعداد بازدید : ۲۰۱۰ تعداد دانلود : ۱۷۷۵

خندیدن کنشی انسانی است که در نظام های اجتماعی و فرهنگی مختلف معنا، مصداق و شکل های بیانی و عملی متفاوتی دارد. معنای خندیدن در صورت بندی اجتماعی و فرهنگی جامعه اسلامی در قرون میانه در قالب ادبی طنز مفهوم پردازی شده و سبک بیانی معینی یافت. بررسی مبانی و تحول این نظام معنایی در فرهنگ ادبی طنز می تواند سبب شناسایی وضعیت اجتماعی- فرهنگی جامعه اسلامی شود. از اینرو روند ساخت یابی و نظام مند شدن مفاهیم، معانی، موضوعات و مصداق های نوع ادبی طنز در زمینه تاریخ فرهنگی- اجتماعی متون تاریخی مساله مقاله است. پرسش اصلی این است که روند شکل یابی نوع ادبی طنز که کنش انسانی،اجتماعی، فرهنگی خندیدن را در بافت تاریخی ایران اسلامی به فرم های مختلف هزل، هجو، مطایبه و طنز و غیره معنادار می ساخت، چگونه بود ؟یافته ها نشان می دهد که نوع ادبی طنز در ادب فارسی، در معنای خاص و جدیدی که به عنوان شوخ طبعی انتقادی فهمیده می شود، در تاریخ ادبیات فارسی نخستین جایگاه معینی نداشت و شامل مجموعه ای از مفاهیم و مصادیق مشابه و بیشتر بین فردی و معطوف به کنش خندیدن یا خنداندن می شد که طی شش قرن، بنا به زمینه تاریخی پیچیده اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه اسلامی در ایران، از حالت میان فردی و درون گروهی عربی خارج و در معنای شوخ طبعی اجتماعی در جوامع جدید اسلامی چندقومیتی/چندفرهنگی تثبیت شده است.

۵۰۳.

شلیک توپ ماه رمضان به روایت اسناد آرشیو ملی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: الهام ملک زاده

منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال نهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳۵

کلیدواژه‌ها: رضاشاه ناصرالدین شاه احمدشاه رادیو شلیک توپ رمضان سحری افطار

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۰۹ تعداد دانلود : ۸۱۰

در دوران معاصر، شلیک توپ رمضان از بهترین روش های اطلاع دادن وقت سحر و افطار، کار سخت و پرهزینه ای بود. در دوره ناصری، هزینه ها توسط حاکمان ولایات و با پیروزی انقلاب مشروطه توسط وزات داخله تأمین می شد. در دوران نابسامان حکومت احمدشاه، این هزینه ها معضل وزارتخانه های داخله، مالیه و جنگ شد و هیچ یک هزینه های شلیک توپ را نمی پذیرفتند. در دوره رضاشاه، شلیک توپ و هزینه هایش ابتدا بر عهده ارکان حرب کل قشون و سپس از دی1310ش. بر عهده وزارت داخله قرار گرفت و سامان یافت. به مرور این شیوه منسوخ و از رمضان 1319ش. عملاً انجام نشد و از 1322ش. پخش اذان از رادیو ایران، جای شلیک توپ را گرفت. این مقاله با روش اسنادی- تحلیلی مبتنی بر داده های اسناد آرشیو ملی ایران، در پی پاسخ دادن به این سؤالات است که اساساً شلیک توپ رمضان چه معنایی داشته، از چه زمانی مرسوم گردیده و دلیل منسوخ شدن بوده است؟ لذا روند اقدامات دولت در خصوص شلیک توپ ایام رمضان و تحولات منجر به تغییر روش آگاه کردن مردم، همچنین آسیب ها و مشکلات مربوط به این موضوع را شناسایی می کند و آنها را مورد تحلیل قرار می دهد. نتیجه اینکه بالا بودن هزینه های شلیک توپ و کمرنگ شدن مناسک دینی در خلال حکومت رضاشاه، موجب نادیده گرفتن این وظیفه از سوی دولت شد و اعلام وقت روزه داری به مؤمنان سپرده شد تا به شیوه سنتی عمل کنند. این روند تا سال 1322 که برای اولین بار اذان از رادیو پخش شد ادامه یافت.

۵۰۴.

آفرین و نفرین در آثار ایرانی باستان و میانه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهدی دهرامی مجتبی فهیمی پور

منبع: مطالعات ایرانی سال شانزدهم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۳۱

کلیدواژه‌ها: نفرین دعا اوستا کتیبه های هخامنشی آثار دوره میانه

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۳۲۰۰ تعداد دانلود : ۲۲۹۲

آفرین و نفرین(دعا و لعن) از بن مایه های دینی، فرهنگی، اسطوره ای و ادبی است که از دیرباز، همگام با هم، از ادبیات قبل از اسلام تا شریطه های قصاید مدحی و انواع مختلف ادبی استمرار یافته است. هدف این مقاله که با روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته، بررسی وجوه مختلف آفرین و نفرین در آثار دوران پیش از اسلام(باستان و میانه) است. از همین منظر، با توجه به آثار ایرانی باستان(اوستا و کتیبه های هخامنشی) و آثار اشکانی و پهلوی دوران میانه(کتیبه های شاهان و رجال ساسانی، کتاب های کارنامة اردشیر بابکان، یادگار زریران و ...)، انواع دعا و نفرین استخراج و از جنبه هایی مانند نقش آن در پیشبرد کارها، اهداف، درخواست کنندگان، بلا یا نعمت های درخواست شده، کارکردها و جنبه های بلاغی آن بررسی شده است. در اوستا این دو مقوله به خصوص آفرین و دعا در بخش های نیایشی آن بسامد گسترده ای یافته که بیشتر در راستای اهداف، تعالیم، اندیشه ها و آموزه های مذهبی قرار گرفته و موجودات اهریمنی نفرین و موجودات اهورایی مورد دعا واقع شده اند. در کتیبه های هخامنشی دعا و نفرین، از یکسو هدف ترغیبی و گاه تحذیری در خصوص پاسداشت کتیبه ها دارد و از سویی دیگر حس وطن دوستیِ پادشاهان را با بسامد فراوان دعاهای نیک نسبت به کشور نشان می دهد. در کتیبه های دوره میانه نفرین دیده نمی شود، اما دعا همچنان استمرار یافته که بیشتر متضمن طلب عمر طولانی و پیرورزی بر دشمنان است. در کتاب های این دوره دعا و نفرین بیشتر کارکردی ادبی داشته و نشان گر حالات عاطفی شخصیت ها در موقعیت های مختلف روایی است.

۵۰۵.

هویّت دینی و نقش تاریخ در شکل گیری هویّت (با نگاهی بر سیر تاریخی هویّت دینی و بحران هویّتی در تاریخ ایران)

نویسنده: مجتبی گراوند فرهاد پروانه

منبع: تاریخنامه خوارزمی سال پنجم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۱۸

کلیدواژه‌ها: هویت تاریخ بحران هویت هویت دینی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۱۷ تعداد دانلود : ۱۳۴۳

با وجود افزایش و شدت یافتن فرآیندهای توسعه و نو سازی، دین همچنان در تمام ابعاد خود به عنوان منبع مهمّی برای هویّت و معنابخشی در جهان متجدّد و آشفته به شمار می رود. برخورداری از دین و تعالیم مذهبی مشترک، پای بندی و وفاداری به آن و اعتقاد و تمایل به مناسک و آیین های مذهبی فراگیر در فرآیند شکل دهی به هویّت ملّی و دینی بسیار مؤثّر است. مسئلة اصلی پژوهش پاسخ به این سؤال است: تاریخ چه نقشی در شکل گیری هویّت دینی با تکیه بر سیر تاریخی آن در طول بحران های هویّتی در تاریخ ایران داشته است؟ مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی، به سیر تاریخی هویّت دینی و بحران هویّتی در تاریخ ایران و نقش تاریخ در شکل گیری هویّت پرداخته است. نتایج این مقاله حاکی از آن است که، هرچند بحران های هویّتی مختلفی در طول تاریخ بر ما ایرانیان وارد شده است ولی همیشه با قدرت، و با کمک تاریخ غنی سرزمین خود، فرهنگ مهاجم را جذب و سپس بدون اینکه اصالت خویش را از دست بدهیم، هضم نموده ایم و هویّت ملی و دینی خود را شکل داده ایم.

۵۰۶.

چیستی، خاستگاه و علل برآمدن تاریخ اجتماعی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده: سید ابوالفضل رضوی شهرام رهنما (حسنوند)

منبع: تاریخ اسلام سال هجدهم بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۶۹)

کلیدواژه‌ها: تاریخ تاریخ اجتماعی تاریخ نگاری اجتماعی تاریخ نگاری سنتی تاریخ نگاری جدید

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه برنامه ریزی و فنون آموزش تاریخ

تعداد بازدید : ۱۲۴۱ تعداد دانلود : ۹۱۱

تاریخ نگاری سنتی بیشتر ماهیت روایی داشت و به سرگذشت برگزیدگان جوامع می پرداخت. این نوع نگارش تاریخ، اگر کنش های دیگر اقشار و مباحثی همچون باورها و جنبش ها و رویدادهای غیرسیاسی و گاه غیراعتقادی را گزارش می کرد، باز در جهت منافع قدرت ها و مصلحت برگزیدگان جامعه بود. تاریخ نگاری مدرن با ابتنا بر ضرورت نقد بی اعتنایی تاریخ نگاری سنتی به وجوه غیرسیاسی و غیراعتقادی تاریخ کوشیده است تا نگرشی ساختاری به تاریخ داشته باشد و در پرتو گرایش های مختلف تاریخ نگارانه، وجوه مختلف تاریخ را بررسی کند. تاریخ نگاری اجتماعی به عنوان گرایشی نو که در چنین فضایی زاده شد با نگاه تحلیلی به تاریخ و با توجه به ضرورت پرداختن روشن تر و چندوجهی به زندگی روزانه مردم با گرایش های تاریخ شناختی جدیدتری هم چون تاریخ فرهنگی، و قوم شناسی نیز پیوند خورده است و سعی در جاودانه ساختن کنش و میراث اجتماعی و فرهنگی انسان دارد. تاریخ اجتماعی بیشتر به کنش ها و شیوه های زندگی، انگیزه ها و خواست های مردمان عادی توجه می کند. این رهیافت با تأکید بر نقش شهروندان عادی، مطالعه نقش رهبران را کم رنگ تر می سازد و مسیر مطالعه جامع نگر تاریخ را هموارتر می کند. نوشتار حاضر ضمن مروری بر سیر تحول جایگاه علم تاریخ و تاریخ نگاری از دوران سنتی تا جدید، به جایگاه و چیستی تاریخ اجتماعی پرداخته، مهم ترین علل رشد و رونق این رهیافت را وامی کاود

۵۰۷.

بررسی جایگاه علم طب و طبابت در دوره ناصری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حسن زندیه حسین احمدی رهبریان محمد خان احمدی

منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۱۱)

کلیدواژه‌ها: ناصرالدین شاه طبابت طب سنتی علم پزشکی مدرسه دارالفنون

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ پزشکی

تعداد بازدید : ۱۵۹۶ تعداد دانلود : ۱۰۰۲

علم پزشکی در عصر ناصری به علت چالشهای سیاسی- اجتماعی اهمیت زیادی پیدا کرد. از یک طرف حاکمان وقت به این فکر افتادند که برای حفظ جمعیت نخبه نظامی و دیوانی، سلامت عمومی در کشور را ارتقا بخشند و از سویی دیگر ورود پزشکان خارجی به ایران، این فکر تقویت شد. به دین ترتیب در حکومت ناصرالدین شاه، علم پزشکی از طریق تأسیس مدرسه دارالفنون، استخدام پزشکان خارجی و چاپ و نشر کتب طبی توسط پزشکان ایرانی گسترش یافت. پزشکان ایرانی برای درمان بیماران از روشهای بالینی - گیاهی استفاده می کردند، البته آنها با شیوه های علمی جدید غرب نیز آشنا شدند اما عمدتاً به تالیفات در حوزه دفع امراض علاقه مند بودند. این پژوهش با تاکید بر منابع دست اول کتابخانه ای و اسنادی به دنبال آن است که علم طب در دوره ناصری چه جایگاهی در حکومت داشته است و روشهای طبابت پزشکان ایرانی چگونه بوده وآنها به همراه پزشکان خارجی در ایران چه نقشی در رشد علم طب داشته اند.

۵۰۸.

ابن عربی در نگاه شرق شناسان

نویسنده: محمد بن طیب مترجم: مجید منهاجی

منبع: تاریخنامه خوارزمی سال پنجم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۰

کلیدواژه‌ها: تصوف وحدت وجود ابن عربی فتوحات مکیه وحدت شهود شرق شناسان

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه منابع و کلیات

تعداد بازدید : ۱۱۸۵ تعداد دانلود : ۱۰۰۱

کنکاش و تفحص در آراء و اندیشه های عارفان و اهل معرفت از مطالعات راهبردی برای محققان عرفان و تصوف به ویژه شرق شناسان به شمار می رود. شیخ اکبر محی الدین معروف به ابن عربی (متوفی 638 ه ) در زمره همان عارفان و دارای شخصیتی استثنایی در جهان اسلام است، با آنکه عارفی از منتهی الیه غرب جهان اسلام است، اما به اندیشه های حکمی و عرفانی شرق بسیار واقف و نزدیک است. اهمیت ابن عربی در آن است که عقاید متصوفه را نظم بخشیده و صورت بندی کرده و آن ها را به شکل صریح بیان کرده است. ابن عربی عالی ترین شارح تصوف و عرفان اسلامی به حساب می آید. اعتقاد اساسی تصوف، مخصوصاً به آن صورت که توسط شیخ اکبر و مکتب او تفسیر شده، وحدت متعالی وجود یا وحده الوجود است، که بسیار مورد مناقشه، مطالعه و تحقیق اندیشمندان داخل و خارج از جهان اسلام قرار گرفته است. در برخی مواقع این مناقشه ها و مطالعات دچار سوءفهم و برداشت های غلط شده است. در این مقاله به بررسی آراء و دیدگاه های شرق شناسان درباره ابن عربی و به طور خاص وحدت وجود از نگاه آن ها پرداخته می شود.

۵۰۹.

بهره مندی آرشیو ملی ایران از شبکه های اجتماعی همراه: نگرش مدیران و کارکنان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: شیما بهرامسری امیر غایبی حسن کیانی خوزستانی

منبع: گنجینه اسناد سال بیست و هفتم تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۶)

کلیدواژه‌ها: آرشیو ملی ایران اینستاگرام تلگرام شبکه اجتماعی همراه

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۲۵۰ تعداد دانلود : ۵۸۱

هدف: پژوهش حاضر به سنجش نگرش مدیران و کارکنان آرشیو ملی ایران درباره بهره مندی آرشیو ملی ایران از شبکه های اجتماعی همراه تلگرام و اینستاگرام پرداخته است. روش و رویکرد پژوهش: این مقاله، کَمّی و با روش پیمایشی-توصیفی است و نظر 150 نفر از مدیران و کارکنان آرشیو ملی ایران درباره بهره مندی آرشیو ملی ایران از شبکه های اجتماعی همراه با پرسش نامه سنجیده شده است. یافته های پژوهش:یافته ها حکایت از آن دارند که درصد مشخصی از جامعة آماری پاسخ متوسط به بالا دربارة خدمات مورد نظر پژوهشگر داده اند از آن جمله می توان به درصد فراوانی تجمعی موارد زیر اشاره کرد: 70.9 درصد پتانسیل، 68.6 درصد خدمت رسانی به کاربران و 72.1 درصد انتقال فایل در شبکه اجتماعی همراه اینستاگرام و همچنین 82.7 درصد پتانسیل و 81.8 درصد خدمت رسانی به کاربران و 78.2 درصد انتقال فایل و در شبکه اجتماعی همراه تلگرام . درواقع بیانگر پتانسیل مطلوب متوسط به بالا برای بهره مندی آرشیو ملی ایران در افزایش ارتباط متقابل آرشیو ملی ایران و کاربران آن، و انجام فعالیت هایی همچون اطلاع رسانی و آگاهی از روند فعالیت سازمان ها است. نتیجه گیری: بر مبنای یافته ها، امکان بهره مندی آرشیو ملی ایران از پتانسیل شبکه اجتماعی همراه تلگرام در حد مطلوب تری تخمین زده شده است. از دیدگاه جامعه آماری در مواردی چون امکان ارتباط آرشیو ملی با کاربران، خدمت رسانی آرشیو ملی ایران به کاربران، بهره مندی از خدمات پیام رسانی ، خدمات غیرِرایگان احتمالی آینده، انتقال فایل و تسریع فعالیت های آرشیو ملی ایران ازجمله فعالیت اطلاع رسانی به کاربران، شبکه اجتماعی همراه تلگرام موفق تر عمل کرده است.

۵۱۰.

جغرافیای تاریخی ملایر در قرون نخستین اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محسن رحمتی

منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال نهم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۳۴

کلیدواژه‌ها: جغرافیای تاریخی نهاوند ملایر جبال قرون نخستین اسلامی جوانق خوابق

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۳۳ تعداد دانلود : ۱۲۴۳

وقوع برخی حوادث تاریخیِ مهم در قرون نخستین اسلامی در ایالت جبال، جایگاه این منطقه را در سرنوشت تاریخی ایران برجسته نموده است. یکی از نواحی جبال، ملایر است که با توجه به واقع بودن بر سر راه های ارتباطی شرق و غرب، در تحولات تاریخیِ قرون نخستین اسلامی نقشی قابل توجه داشته است، ولی در منابع نامی از ملایر برده نشده است. این مقاله در صدد است تا ضمن تبیین چرایی سکوت منابع درباره ملایر، به معرفی اماکن جغرافیاییِ آن در نخستین قرون اسلامی بپردازد. این مقاله نشان می دهد که در دوره مورد پژوهش، تغییر نام های جغرافیایی در طول زمان، فقدان داده ها درباره این منطقه را موجب شده است. همچنین معلوم م ی شود منطقه ملایر به لحاظ اداری زیر عنوان جوانق (= خوابق) شناخته شده و تابع نهاوند بوده است و برخی از اماکنِ منطقه همچون رامن، راکاه، گوراب، کسب، کرکان و مرغزار قراتگین مورد توجه بود ه اند.

۵۱۱.

مهدی باوری و مؤلفه های آن در میان زیدیان مقارن با ظهور نفس زکیه (145 100)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: رضا برادران محمدصادق گل پور سوته

منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال هشتم بهار ۱۳۹۶ شماره ۲۶

کلیدواژه‌ها: مهدی زیدیه محمد بن عبدالله مهدی باوری نفس زکیه

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۳۸۶ تعداد دانلود : ۸۱۹

بازشناسی مؤلفه های مهدی باوری پاره ای از زیدیان هم زمان با ظهور محمدعبدالله بن حسن مثنی ملقب به نفس زکیه (145 100) موضوع اصلی پژوهش پیش روست. در این مقال بررسی تحلیلی عناصر مهدی انگاری نفس زکیه پی گرفته شده است که از کارکردهای ویژه ای در قیام محمد و همچنین تبیین روند باور به مهدویت در میان زیدیه برخوردار است. به نظر می رسد مهدی باوری نفس زکیه از مؤلفه ها و شاخص هایی چون اهتمام به نام و نسب و ویژگی های ظاهری تشکیل شده است. چنان که تا اندازه ای به نشانه های ظهور مهدی نیز توجه گردیده است. همچنین نمی توان نقش خواص و برخی از جریان های غالی را نادیده گرفت. بنابراین تحقیق حاضر با استفاده از منابع معتبر تاریخی، حدیثی و فرقه شناختی و همچنین مصادر درون گروهی و بهره مندی از تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از مصادر متقدم و ارائه تحلیل های مستند تلاش می کند تا تصویری روشن از عناصری ترسیم کند که به مهدی انگاری محمد کمک کردند.

۵۱۲.

بینش و روش محمد کاظم مروی در تاریخ نگاری عالم آرای نادری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: اکرم ناصری عباس سرافرازی زهرا علیزاده بیرجندی

منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۱۵

کلیدواژه‌ها: تاریخ نگاری روش بینش محمدکاظم مروی تاریخ عالم آرای نادری

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۷۸۷ تعداد دانلود : ۸۷۸

در قلمرو تاریخ نگاری و نقد تاریخی توجه به بینش و روش مورخ امری ضروری است. بینش و روش در تاریخ نگاری دو مقوله تفکیک ناپذیر و مرتبط با یکدیگرند. شناخت مورخ و اثر تاریخ نگارانه ی او مبنای شناخت زمانه اوست و فهم متون تاریخ نگارانه در هر عصری مستلزم شناخت عناصر روشی و بینش حاکم بر متن تاریخی است. نوشتار حاضر بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی به بررسی بینش و روش مروی، نویسنده عالم آرای نادری، اختصاص دارد. این اثر یکی از منابع تاریخ نگاری سلسله ای عصر افشاریه است. در واکاوی بینش مروی در تاریخ عالم آرای نادریبه گرایش ها و باورهای مورخ در چند محور مشیت گرایی، اعتقادات، نخبه گرایی و بینش انتقادی پرداخته شده است. در بررسی روش مروی نیز، مؤلفه هایی که در مباحث روش شناختی مدنظر قرار می گیرد، نظیر تحلیل ویژگی های سبکی، منابع مورد استفاده و عواملی از این دست مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. دستاوردهای این پژوهش نشان می دهد که در نگارش عالم آرای نادری، عواملی چون موقعیت اجتماعی و گرایش های فردی مؤلف در کنار ویژگی های زبانی و بافت موقعیتی زمانه بر بینش و روش تاریخ نگارانه ی متون این عصر تأثیر گذارده است.

۵۱۳.

بررسی نسخه خطی تاریخ سلاطین عجم (روزمه خسروان پارسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سهم الدین خزایی

منبع: مطالعات ایرانی سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳۲

کلیدواژه‌ها: شاهنامه بازگشت ادبی وقار شیرازی تاریخ سلاطین عجم روزمه خسروان پارسی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۲۴۲ تعداد دانلود : ۷۶۷

تاریخ سلاطین عجم یکی از آثار وقار شیرازی، پسر وصال شیرازی، در دوره ی بازگشت ادبی و سده ی سیزدهم هجری است. این اثر به دلیل هماهنگی و هم گامی با موج ادبی زمانه ی نویسنده از جایگاه ویژه ای برخورداراست. این اثر تاریخ ایران باستان را همانند الگوهای مورد استفاده ی خود در چهار دوره پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان مورد بررسی قرارداده و در آن تلاش کرده تا سبک خراسانی و زبان فارسی سره را در نوشته خود به کارگیرد و از نظر تاریخی نیز تلاش کرده تا هم گام با باستان گرایی شکل گرفته، در این دوره بتواند نقشی ایفا نماید. در پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر متن نسخه خطی تاریخ سلاطین عجم سعی بر آن است تا بخش پیشدادیان نسخه خطی «تاریخ سلاطین عجم» را مورد بررسی قرار داده، منابع وقار شیرازی برای نگارش این اثر و همچنین بررسی فضای فرهنگی معاصر با دوره ی نویسنده شناسایی شود.

۵۱۴.

آیین های عیّاری و جوانمردی در داستان سمک عیّار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی زرینی رضا سمیع زاده اسماعیل قافله باشی

منبع: مطالعات ایرانی سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳۲

کلیدواژه‌ها: جوانمردی سمک عیار عیار آیین های عیاری و جوانمردی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۸۹۴ تعداد دانلود : ۱۲۹۷

سمک عیّار قدیمی ترین نمونة باقی مانده از داستان پردازی فارسی است. اولین داستان بلند و طولانی منثورکه امروزه در دست است و یکی از زیباترین و دلکش ترین داستان ها در زبان و ادبیات فارسی است که با نثری ساده، روان و زیبا نوشته شده است. از این کتاب دربارة اوضاع اجتماعی و فرهنگی ایران در قرون ششم و هفتم اطلاعات زیادی به دست می توان آورد. از جملة این اطلاعات اجتماعی در مرحلة اول وضع عیّاران یا جوانمردان و رسوم مربوط به آنها در جامعة آن روزگار و قبل از آن است. سمک عیّار فقط داستانی عاشقانه نیست، بلکه می توان گفت که یک حماسه منثور است که متعلّق به طبقات متوسط و پایین جامعه بوده و به گونه ای شفاهی نقل می شده تا آنکه مکتوب شده است. داستان های عامیانه، اصلی بسیار کهن در تاریخ زندگی یک قوم دارند. در این داستان، عیّاران و جوانمردان به همه اصل های اخلاقی، انسانی، اجتماعی و مردمی معتقد و پایبند ند. آیین ها، رسوم و اوصاف اخلاقی این طبقه در جای جای کتاب به تناسب سخن ذکر شده که در این پژوهش مهمترین آنها استخراج و بررسی شده است.

۵۱۵.

بررسی نمودهای فرهنگ سازمانی ایرانیان در آیین بارِعصر ساسانی با تکیه بر شاهنامه فردوسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: صدیقه قاسم زاده ابراهیم واشقانی

منبع: مطالعات ایرانی سال شانزدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳۲

کلیدواژه‌ها: فرهنگ سازمانی مدیریت شاهنامه ساسانیان آیین بار

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۸۸۰ تعداد دانلود : ۸۰۷

بار به معنی اجازه ورود و اذن دخول دادن است و آن، آیین بر تخت نشستن پادشاه وپذیرفتن اشخاص است. بار، یکی از مهم ترین آیین های کشوری در ایران و یکی از آشکارترین مثال های پیوستگی و استمرار فرهنگ این کشور و نفوذ آن درفرهنگ های دیگر کشورهاست . جشن ها و مراسم رسمی و به حضور پذیرفتن سفیران و نمایندگان دیگر کشورها از ویژگی های مهمّ فرهنگ سازمانی هستند . فرهنگ سازمانی عبارت است از مجموعه ای از باورهای بادوام که از طریق واسطه های نمادین ، مبادله می شوند و در زندگی کاری انسان ها معنی پیدا می کنند . آیین بار، یک فرهنگ سازمانی در دربار شاهان ایران بوده است. به همین منظور آموختن رسوم بار ، بخشی از برنامه تربیت شاهزادگان، همه درباریان و عموم ایرانیان- هریک به فراخور حال و سطح خویش- بود و به ویژه شاهزادگان، تعلیماتی ویژه می آموختند تا این آیین را به بهترین وجه برگزار کنند یا در آن حضور یابند. در این مجال با تحقیق درآیین بار در بخش تاریخی شاهنامه به روش تحلیلی و توصیفی، چگونگی بار دادن و زمان و مکان، انواع و ملزومات آن را بررسی می نماییم و هدف، بازنمودن بخشی از فرهنگ سازمانی غنی و دقیق ایرانیان است. درحقیقت، سؤال اساسی در این مقاله آن است که «بار» در دولت های ایرانی چه ماهیّت و چه جایگاهی داشته است؟ نتایج نشان می دهد که بار برای ایرانیان، تنها مجالی برای دیدار شاه و مردم نبوده، بلکه حلقه بسیار مهمی از زنجیره مستحکم و قرین توفیق مدیریّت در دولت های ایرانی باستان بوده که بعدها در ایران عصر اسلامی نیز تداوم یافته است.

۵۱۶.

بررسی و شناسایی عناصر توصیفی مناسب برای تنظیم و توصیف منابع تاریخ شفاهی با الگوبرداری از استانداردهای توصیفی بین المللی دوبلین.کور و پی.بی.کور(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فاطمه احمدی اعظم آقایی میرک آباد

منبع: گنجینه اسناد سال بیست و هفتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۸)

کلیدواژه‌ها: توصیف استانداردها تنظیم تاریخ شفاهی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۲۸۳ تعداد دانلود : ۷۱۱

هدف پژوهش: بررسی و شناسایی عناصر توصیفی مناسب برای تنظیم و توصیف منابع تاریخ شفاهی در آرشیوها و سایر مراکز تولید و نگهداری منابع تاریخ شفاهی. روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش با استفاده از روش های پیمایشِ توصیفی و تحلیلِ محتوا انجام شده است و داده ها ازطریق پرسش نامه گردآوری شده اند. جامعه پژوهش، متخصصان حوزه تاریخ شفاهی اند که با استفاده از نمونه گیری تصادفی، 20 متخصص به عنوان نمونه انتخاب شده اند. نتایج حاصل از پژوهش با استفاده از آمار توصیفی تجزیه وتحلیل شده است. یافته ها و نتایج پژوهش: براساس مطالعات انجام شده، از بین 263 عنصر بررسی شده در آرشیوها -پس از حذف عناصر تکراری- 47 عنصر استخراج شدند و با عناصر استانداردهای دوبلین.کور و پی.بی.کور مطابقت داده شدند. براساس تجزیه وتحلیل داده ها و برمبنای دانش و تجربه متخصصان از بین 47 عنصرِ بخش اول پرسش نامه، 7 عنصر «عنوان»، «موضوع»، «پدیدآور»، «زبان»، «شرایط دسترسی»، «چکیده»، «محدوده زمانی» و از بین سایر عناصر استانداردهای مذکور -که در بخش دوم پرسش نامه آورده شده اند- 5 عنصر «شرح فهرست مطالب»، «نقش پدیدآور»، «فرآورده های زبان»، «نوع سبک» و «عنوان برنامه» به عنوان مناسب ترین عناصر برای تنظیم و توصیف منابع تاریخ شفاهی برگزیده شدند.

۵۱۷.

ابزارهای هلالی خارج از هلال حاصلخیز: صنایع نوسنگی جنوب شرق ایران و بلوچستان پاکستان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مژگان جایز

منبع: مطالعات شبه قاره سال نهم بهار ۱۳۹۶ شماره ۳۰

کلیدواژه‌ها: کرمان نوسنگی بلوچستان پاکستان صنایع سنگی

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه باستان شناسی یاستان شناسی آثار هنری و بومی ملل

تعداد بازدید : ۱۸۹۶ تعداد دانلود : ۱۳۵۳

در این مقاله با بررسی صنایع سنگی دوران نوسنگی در ناحیه جنوب شرق ایران و غرب پاکستان (بلوچستان)، ویژگی های کلی این صنایع در این دوران معرفی شده اند. صنایع نوسنگی در این ناحیه از محوطه های تپه یحیی، گازطویله و کوهبنان در کرمان ایران و مهرگره و کیلی گل محمد در بلوچستان پاکستان به دست آمده اند و کشف جدید محوطه نوسنگی بی سفال تل آتشی در کرمان باعث شده است که بتوانیم صنایع نوسنگی این منطقه را دارای ویژگی های مشترکی بدانیم که آنها را از صنایع دوران نوسنگی در هلال حاصلخیزی متمایز می کند. وجود صنعتی در جنوب شرق ایران که ویژگی مشخصه آن فراوانی میکرولیت های کولدار و هلالی است، نشان می دهد که کمرنگ بودن این ناحیه در مطالعات، نه به دلیل عدم وجود فرهنگ های نوسنگی در منطقه، بلکه ناشی از نادیده گرفتن این ناحیه به دلیل شرایط آب و هوایی آن است. هلالی ها در صنایع سنگی نوسنگی در ناحیه مورد مطالعه در ابتدای نوسنگی در ابزارهای ترکیبی شکار و در دوره های بعد با گسترش کشاورزی در تیغه های داس به صورت ترکیبی مورد استفاده قرار گرفته اند.

۵۱۸.

واکاوی اندیشه سیاسی – مذهبی ملاحسین واعظ کاشفی (910-820ق.)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علی امینی زاده محمدعلی رنجبر

منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال نهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۳۶)

کلیدواژه‌ها: سیاست مذهب تیموریان کاشفی

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۲۹۹ تعداد دانلود : ۷۱۹

ملا حسین واعظ کاشفی (910-820ق.) ، یکی از بر جسته ترین نمایندگان جریان های فکری – فرهنگی سده نهم هجری است.او در زمینه های مختلفی همچون تعامل دین و سیاست، آثار با اهمیتی پدید آورده است. آنچه بر اهمیت واکاوی اندیشه سیاسی –مذهبی کاشفی می افزاید آن است که، کاشفی در یکی از مراکز مهم شیعیان خراسان (سبزوار) متولد و در یکی از مراکز مهم اهل سنت شرق ایران (هرات) ، با سیاستمداران و فرهنگ دوستانی همچون سلطان ابو سعید تیموری، سلطان حسین بایقرا، امیر علیشیر نوایی و نورالدین عبدالرحمن جامی که همگی از معتقدان مذهب اهل سنت بودند، آشنایی و ارتباط داشت. در این مقاله با بهره جستن از روش تحقیق تاریخی (the historical research method) تلاش شده است آشکار گردد، کاشفی در چه شرایطی و با چه هدفی به طرح اندیشه سیاسی – مذهبی پرداخته است؟ و مولفه های اندیشه سیاسی-مذهبی او کدامند؟ بررسی مجموعه داده های تاریخی و آگاهی های موجود نشان داد، بر مبنای اندیشه کاشفی؛ سیاست همان مفهوم سنتی خود را دارد و ساختار نوی نیز در عرصه عمل ارایه نمی شود. این مفهوم پیوند دیرینه خود را با حوزه مذهب حفظ کرده است و بدون سیاست و تدبیر امور، نه احکام شرع امکان تحقق پیدا می کند و نه حکومت به دوام و قوام دست پیدا می کند و با سیاست و دیانت، نظام معاش و معادِ مردم در شکل سنتی خود سامان پیدا می کند. اندیشه دینی کاشفی دستاوردی بزرگ از امتزاج نگاه تصوفی-تشیعی است و آخرین مرحله تکاملی گذر به تشیع را طی می کند. امری که در عمل نزدیکی اذهان جامعه سنی-صوفی به مرزهای اعتقادی شیعه را در پی دارد.

۵۱۹.

صنایع عمدﮤ نیشابور در سده های 3تا6ق/9تا12م برپایﮥ داده های باستان شناختی و منابع مکتوب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حمیدرضا ثنایی عبدالرحیم قنوات

منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال نهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۳۶)

کلیدواژه‌ها: نیشابور بافندگی سفالگری فلزکاری شیشه گری

حوزه‌های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۰۲۱ تعداد دانلود : ۷۲۰

در سده های سوم تا ششم قمری/نهم تا دوازدهم میلادی، صنایع نیشابور هم پایﮥ کشاورزی و تجارت آن رونق بسزایی داشت. برای آگاهی از شمار، کیفیت و دگرگونی این صنایع باید از دو دسته آثار بهره برد: منابع مکتوب و کشفیات باستان شناسی از محوطه های تاریخی نیشابور. اطلاعات به دست آمده از هریک از این دو دسته، به صورت جداگانه، تنها زوایای محدودی از صنایع این شهر را روشن می کند و ﺗکیﮥ جداگانه بر آن ها، پژوهش دربارﮤ این موضوع را بی ثمر و ناقص خواهد کرد؛ اما با قرارگرفتن اطلاعات آن دو دسته در کنار یکدیگر و یکپارچه شدن آن ها، بخش چشمگیری از خلأ اطلاعاتی هریک دراین باره مرتفع می شود. مقاﻟﮥ حاضر با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی و برپایﮥ تلفیق اطلاعات یادشده، می کوشد پس از معرفی صنایع مهم نیشابور در این دوره، زمان رونق و رکود آنها را بررسی کند. یافته ها نشان می دهد بافندگی، سفالگری، فلزکاری و شیشه گری به ترتیب مهم ترین صنایع نیشابور در این دوره بوده است و سده های سوم تا پنجم قمری و سدة ششم قمری، به ویژه ﻧیﻤﮥ دوم آن، به ترتیب اوج رونق و رکود نسبی صنعت در این شهر بوده است.

۵۲۰.

تاریخ در قاب تمبرهای دوره نخست حکومت محمدرضا پهلوی (26/6/1320-28/5/1332) با تکیه بر آمار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عبدالرفیع رحیمی سیده فروغ فتحی

منبع: گنجینه اسناد سال بیست و هفتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۴ (پیاپی ۱۰۸)

کلیدواژه‌ها: تاریخ پهلوی پست تمبر محمدرضاشاه سورشارژ

حوزه‌های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه سند شناسی و سندپژوهی پهلوی دوم

تعداد بازدید : ۱۱۱۳ تعداد دانلود : ۷۱۸

هدف: تمبر کوچکترین سند رسمی کشور و اوراق بهاداری است که دیدگاهِ حاکمان سرزمین را تا دوردست ها می برد. این پژوهش با هدف شناخت نقش تمبر در دوره نخست حکومت پهلوی دوم و میزان انعکاس افکارِ حکومتی در آن انجام شده است. تلاش شد تا نقش تاریخی تمبر به عنوان روایتگر مصوّر تاریخ و فرهنگ جامعه، و ذهنیت حکومت نسبت به دوره های تاریخی ایران به چالش کشیده شود. روش/رویکرد: موضوع مقاله با تکیه بر روش میدانی-تحلیلی و اتکا به منابع اسنادی و کتابخانه ای و سودجستن از ابزار آمار -نمودارهای آماری- بررسی شد. یافته ها و نتایج: تمبر مبلّغ کوچکی است که تفکر سیاسی-فرهنگی و نگرش صاحبان قدرت را در خود به امانت دارد. حاکمان از تمبر به عنوان رسانه ای عام برای انتشار اهداف سیاسی خود استفاده می کنند و بخشی از خواسته هایشان را در آن به نمایش می گذارند. نتیجه این پژوهش نشان داد: پهلوی دوم در این راستا تلاش کرد و دقت کرد تا مرتکب اشتباه پدرش -یعنی بی احترام به پیشینه تاریخی-مذهبی ایران- نشود؛ این موضوع با توجه به افزایشِ دوبرابری تعداد تمبرهای حاوی نمادهای ایرانی-اسلامی نسبت به تعداد تمبرهای ایران باستان در این دوره آشکار شد.

درخت حوزه‌های تخصصی