علی آقانبی قلهکی

در یک دهه اخیر، رسانه های اجتماعی به بستری مهم برای بروز و گسترش اعتراضات مردمی در کشورهای مختلف، به ویژه در خاورمیانه، تبدیل شده اند. یکی از برجسته ترین نمودهای این پدیده، نقش رسانه های اجتماعی در جنبش های سیاسی بهار عربی در سال 2011، به ویژه در تونس و مصر، است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که پلتفرم های مختلف شبکه های اجتماعی چگونه بر کنش های سیاسی در این دو کشور تأثیر گذاشته اند؟ هدف پژوهش، تحلیل و تبیین سازوکارهای اثرگذاری این پلتفرم ها بر شکل گیری و گسترش اعتراضات و نحوه مشارکت شهروندان در فضای عمومی مجازی در شرایط سرکوب شدید سیاسی است. فرضیه اصلی پژوهش این است که رسانه های اجتماعی با در دست گیری افکار عمومی و ایفای نقش در هدایت و هماهنگی پیام ها، توانسته اند در روند کنش های سیاسی در تونس و مصر نقشی فعال ایفا کنند. پژوهش حاضر به روش کیفی و با استفاده از داده های اسنادی و کتابخانه ای انجام شده و از ابزارهایی مانند فیش برداری، جداول، نمودارها و نقشه ها برای گردآوری و تحلیل اطلاعات بهره گرفته شده است. یافته ها نشان می دهد که رسانه های اجتماعی به ویژه در مراحل اولیه اعتراضات، نقش تسهیل گر در سازماندهی و انتشار سریع اطلاعات داشته اند. با این حال، این رسانه ها به عنوان علت بروز انقلاب ها عمل نکرده اند، بلکه ابزارهایی قدرتمند برای تسریع، هماهنگی و اطلاع رسانی در اختیار فعالان سیاسی و شهروندان قرار داده اند. مطالعه موردی تونس و مصر نشان می دهد که رسانه های اجتماعی می توانند به شهروندان عادی امکان نقش آفرینی مستقیم در فضای سیاسی و اطلاع رسانی بدهند.