فهم متن

از نقد و انواع آن به مثابه داوری، ارزیابی، شناسایی، تحلیل، مرور، تفسیر و نظایر آن یاد شده است که همگی به صورت پسینی، ناظر بر نقد به مثابه مواجهه ای پرسشگرانه از متن تولید شده به قصد کنکاش و بررسی آن، هستند. این درحالی است که هدف این نوشتار، رها کردن نقد از تعریف شدگی معمول پسینی و در نتیجه ایجاد فهمی بنیادین و مبتنی بر نقد متن به گونه ای پیشنی است که در فرایند تولید به کنشگری می پردازد. به همین منظور، این نوشتار بر عناصر پیشازبانی و فرازبانی تأکید دارد که رویکردی غیرساختارگرایانه است و به مثابه شرایط ممکن، زمینه ساز تولید واقعی رویداد متن می باشند. پیش داده هایی فراتاریخی که حاوی چرایی و چگونگی شکل گیری متن می باشند. شرایط ممکن پیش داده های عینی و فرازبانی هستند. امکان هایی که در فاصله با تفسیر و تأویل قرار دارند که قلمرو ذهن است. شرایط ممکن در قلب نظریه تاریخ(هیستوریک) قرار دارند و با فرآیند های بلند مدت در پیوند می باشند. فرآیند هایی که از ابتدای شکل گیری متن در آن نقش دارند. توجه به شرایط ممکن که شرایطی فرامتنی در فرایند تولید متن هستند، متن را به متنی واقعی بدل می سازند. در این حالت است که نقد به مثابه شرط ممکن در ایجاد متن، به صورت پیشنی و فراتر از روایت زبانی و مختصات هرمنوتیکی، از آن در برابر هر گونه بررسی و داوری پیشینی حفاظت و پشتیبانی می کند. در این مقاله سعی شد به نقد با نگاهی متفاوت نگریسته شود و همین امر باعث شد تا نتایجی متفاوت از معمول استخراج شود و زمینه ساز تولید واقعی رویداد متن باشد.

نصر حامد ابو زید در فرایند فهم متن معتقد به تاریخمندی است. تاریخمندی وی به دو بخش تاریخمندی متن و تاریخمندی فهم تقسیم شده است. تاریخمندی متن به این معناست که متن قرآن در بستر بافت تاریخی اجتماعی دوره جاهلی و در طی 23 سال تشکیل یافته است و تاریخمندی فهم به افق معنایی دریافت کننده متن مربوط است و معنا را حاصل آن افق می داند. یکی از پیامدهای تاریخمندی مخاطب محوری و عدم قصدیت مؤلف است، درحالی که «وجه» یکی از مهم ترین عناصر فرانقش بینافردی در دستور نظام مند هالیدی است که کارکرد گفتمانی مهمی در بیان قصد مؤلف و قطعیت آن می باشد. برای بررسی نگرش گوینده می بایست عناصر وجه که مهم ترین آنها فاعل و عنصر خود ایستا است، توجه کرد. سوره انفال یکی از مهم ترین سوره هایی است که واقعه تاریخی اولین جنگ اسلام (جنگ بدر) را بازگویی می کند. پژوهش مورد نظر سعی دارد بر این سؤال پاسخ دهد: چگونه می توان در سوره انفال باتکیه بر ساخت وجهی در فرانقش بینافردی به قصد مؤلف برسیم؟ روش تحقیق در این پژوهش توصیفی - تحلیلی باتکیه بر ساخت وجهی فرانقش بینافردی نقش گرای هالیدی و بیان عناصر دستوری این ساخت است. مهم ترین نتایج این پژوهش آن است که عناصر زیر مجموعه وجه یعنی فاعل و عنصر خود ایستا که شامل زمان داری و نوع وجه است، می تواند بیانگر قطعیت مؤلف در بیان گزاره های اتفاق افتاده در این جنگ باشد. بسامد بالای فعل ماضی و وجه اخباری در انفال بیانگر این است که مؤلف متن با قاطعیت و اطمینان بیشتری در مورد حادثه سخن می گوید؛ بنابراین قصدیت مؤلف با کاربرد عناصر وجهی نمایان شده، درحالیکه در نگاه تاریخمند أبوزید معنای متن تابع افق معنایی خواننده است.