نقوش تزئینی

مسجد جامع مظفری کرمان، از بناهای شاخص و برجسته معماری قرن هشتم هجری قمری محسوب می شود که با وجود تنوع تزئینات کتیبه نگاری در طول دوره های مختلف اسلامی، تاکنون تحقیق جامعی پیرامون آن انجام نگرفته است. این نوشتار با هدف شناخت، مطالعه و تحلیل مضامین کتیبه ها و تاریخ نگارش آنها، در مسجدجامع مظفری کرمان به روش توصیفی- تحلیلی- تاریخی با استفاده از منابع اسنادی و مشاهدات میدانی نگارش یافته است. یافته های پژوهش نشان می دهد موضوع عمده متون کتیبه های مسجد جامع مظفری کرمان مذهبی است و علاوه برکتیبه های دوره آل مظفر، کتیبه هایی در دوران صفویه، قاجار، پهلوی و معاصر به بنای مسجد جامع مظفری کرمان الحاق شده است. خط ثلث و کوفی بنایی - معقلی بیشترین کاربرد را در تزئین کتیبه ها داشته است. همچنین به نظر می رسد شرایط سیاسی و اجتماعی هر دوره در انتخاب آیات قرآنی برای نگارش کتیبه ها تأثیر بسزایی داشته است.

قلعه کوه قاین از جمله محوطه های تاریخی غنی مربوط به عصر سلجوقی در استان خراسان جنوبی است، که در جریان آواربرداری سال 1385، تعدادی شی چرمی منحصر به فرد از نظر قدمت و فن ساخت یافت شد؛ و در بین آن ها دو نمونه دارای نقش تزئینی شمسه مانند بودند. با توجه به ساختار آسیب پذیر چرم، معمولاً این آثار به ندرت در شرایط تدفین باقی می مانند. از این رو، بررسی تطبیقی این نقش ها در درک بهتر قدمت این آثار، مفاهیم و پیشینه ی نقوش آن ها اهمیت دارد. این نوشتار توصیفی، تحلیلی و تطبیقی بر آن است تا جهت انتساب این آثار به هنر سلجوقی، میان نقش مایه های تزئینی آثار چرمی قلعه کوه و سایر آثار هنری سلجوقیان، ارتباط و شباهت هایی منطقی بیابد. همچنین به تأثیر پذیری این نقوش از هنر دوره ی سامانی و نیز تأثیرگذاری بر هنر ایلخانیان و نقش شمسه در تزئین گلیم های امروزین قاین پرداخته است. بر اساس نتایج حاصل، نقوش شمسه به کار رفته در این آثار که دارای مفاهیم عرفانی و دینی است و نمادی از نور و روشنایی در هنر اسلامی است؛ از نقش های رایج در هنر عصر سلجوقی بوده که با تغییراتی، تداوم نقش های هنر سامانیان است و در دوره ی ایلخانیان نیز در شکل های گوناگون با تغییراتی، مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین، شمسه هایی که امروزه در گلیم های قاین دیده می شود، ریشه در باور، فرهنگ و هنر پیشین این منطقه دارد، و تأثیرپذیری از نقش تزئینی چرم ها، در آن ها قابل مشاهده است.

بر اساس مبنای بسیاری از بزرگان فلسفه هنر،زیباشناسی(Aesthetics)بر اساس بافتار تاریخی(Historical context)تغییر می کند.مراوده فرهنگ ها و برخورد یا گفتمان تمدّنی عامل این پارادایم ها و تغییرات محتوایی و شکلی است.قطعاً فرهنگ هنری چین که شاکله آن نوعی معنویت و عرفان دوآلیسم(یین یانگ)را دارا می باشد،به علل گوناگون تاریخی مثل وجود جاده ابریشم،حمله مغول و تأثیر آن در انتقال هنر شرق آسیا به غرب آن و رواداری مغولان به علّت پای بند نبودن به ایدئولوژی خاصّ که باعث رابطه دیالکتیک بین ملل و فرهنگ ها می شد،در طول تاریخ بر بسیاری از تمدّن های دیگر اثر گذاشته است.هر چند که میان فهم معنوی چینی و اسلامی تفاوت هایی جدی در مسئله مابعدالطبیعه و زندگی پس از مرگ وجود دارد اما در تعالی معنوی شباهت های زیادی میان دو فرهنگ وجود دارد که بر زیبایی شناسی دو فرهنگ تاثیرات نسبتا مشابهی داشته است.جلوه های این تأثیرات را می توان در نقوش تزئینی در هنرهای مختلف بررسی کرد.این مقاله با ادبیات تاریخی نوع تأثیرگذای هنر چینی بر هنر ایران پسامغول را بررسی می کند امّا برمبنای نگاهی پدیدار شناسانه معتقد است علّت نهفته در این تأثیرگذاری،فهم و قبول معنای زیباشناسی نهفته در هنر چینی از سوی ایرانیان مسلمان است.علّت این مفاهمه و پذیرش به نوعی زیرساخت مشترک عرفانی و معنوی(Mystical)بازمی گردد.این فرضیه بر اساس منابع اسنادی مورد پژوهش و اثبات قرار گرفته است.