ماهیت و محدودیت های به کارگیری نظریه انتخاب عقلایی در تبیین امور غیر اقتصادی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
نظریه انتخاب عقلایی، چارچوبی برای صورت بندی تمام مفروضات نظریات اقتصاد نئوکلاسیک بر مدار الگوی انسان اقتصادی است. انسان اقتصادی یک مدل مفهومی است که به موضوع محوری دانش اقتصاد تبدیل شده است؛ درنتیجه نظریات اقتصادی با محوریت اقتصاد خرد به نحو قیاسی از خصوصیات آن استخراج شده است. منفعت طلبی، فردگرایی و عقلانیت کامل از خصوصیات اصلی انسان اقتصادی است. این نظریه به رغم محدودیت های متعدد، اما از قابلیت زیادی برای تبیین رفتارهای اقتصادی برخوردار است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی نشان داده شده است که این نظریه با اینکه در چارچوب دانش اقتصاد از سوی اقتصاد نهادگرایی بر اساس نظریات جامعه شناختی و اقتصاد رفتاری بر اساس نظریات روان شناختی مورد نقد اساسی واقع شده است، اما به تدریج به منظور تبیین همه رفتارهای آدمی در حوزه های دیگر زندگی اجتماعی نظیر فرهنگ، خانواده، سیاست، دین و حقوق نیز به کار گرفته شده است. در این مقاله با بررسی دلایل این تعمیم، تلاش شده است تا محدودیت های روان شناختی، جامعه شناختی و اخلاقی این تعمیم به منظور نیل به یک نظریه جامع عقلانیت نشان داده شود.The Nature and Limitations of Applying Rational Choice Theory in Explaining Non-Economic Phenomena
Rational choice theory provides the foundational framework for formulating all assumptions of neoclassical economic theories based on the model of homo economicus. As a conceptual construct, homo economicus has emerged as the central subject of economic science, resulting in the development of economic theories—particularly in microeconomics—through a deductive approach derived from its characteristics. Self-interest, individualism, and perfect rationality are among the core attributes of this model. Despite its numerous limitations, rational choice theory possesses significant explanatory power in analyzing economic behavior. Employing an analytical approach, this study demonstrates that while the theory has faced fundamental criticisms within economics, especially from institutional economics grounded in sociological insights and behavioral economics rooted in psychological findings—it has gradually been extended to explain various aspects of human behavior in broader social domains such as culture, family, politics, religion, and law. This paper examines the underlying reasons for such extensions and seeks to illuminate the psychological, sociological, and ethical limitations of this generalization, with the aim of contributing to the formulation of a more comprehensive theory of rationality.
تبلیغات
