مقدمه نویسی

یکی از معیارهای اساسی ارزشیابی مقالات اعم از علمی ـ پژوهشی و علمی ـ ترویجی، اهمیت و ضرورت مقدمه نویسی بر آن است. در این زمینه، صاحب نظران عرصه تحقیق و پژوهش به یافته ها و تجربه های ارزشمندی دست یافته اند که رعایت و به کارگیری صحیح این اصول می تواند به بهبود کیفیت ساختاری و روش نظام مند مقدمه نویسی و در نهایت مقالات منجر گردد. از جمله این اصول در حوزه مقدمه نویسی می توان به ارائه زمینه ها و دیدگاه درباره موضوع و اهمیت آن، مروری کوتاه بر متون علمی موجود، بیان منطق منجر به انجام پژوهش و بیان هدف مطالعه اشاره کرد . پایبندی به این معیارها و رعایت آن به مهارت و دقت فراوان نیاز دارد که نگارنده میزان این توجه را در شش شماره آخر مجله ادبیات فارسی دانشگاه آزاد خوی که جمعاً 53 مقاله را دربرمی گرفت، مورد بررسی قرارداد و نتیجه آن شد که اکثر آن ها فاقد معیارهای یادشده است.

از میان مؤلفه های ساختاری مقاله ها، چکیده و مقدمه مهمترین بخش مقاله است که خواننده بر اساس آن ها تصمیم به خواندن مقاله می گیرد. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از پرسش نامه طراحی شده، چکیده ها و مقدمه های 71 مقاله مجله «ادب عربی» را در بازه زمانی 1388 تا 1398 به روش تحلیل محتوای ترکیبی و بر اساس رویکرد ساختاری ارزیابی مقاله بررسی کند. یافته های پژوهش بیانگر آن است که مقاله ها در شاخص های هدف، بیان مسأله و کلیدواژه با معیارهای ساختاری مقاله های علمی- پژوهشی مطابقت دارند و از سال 88 تا 91 در مؤلفه های پیشینه، روش و سؤال پژوهش، ضعف ساختاری دارند. گرچه مقاله ها از سال 92 به بعد در این سه شاخص ، روند روبه رشدی داشته اند؛ اما از نظر بسامد و در مقایسه با سایر مؤلفه ها این رشد چندان قابل توجه نیست؛ زیرا کاستی ها همچنان تا سال 98 در شاخص های یاد شده به دلیل پراکندگی ساختاری و نبود الگوی مشخص، مشهود است؛ آنچنان که نمی توان با قاطعیت به سالی اشاره کرد که مقاله ها به طور کامل به این مؤلفه ها پرداخته باشند. در پایان این پژوهش، الگوی مفهومی ساختار چکیده و مقدمه مقاله های علمی- پژوهشی زبان و ادبیات عربی پیشنهاد داده شده است.

مقدّمه، دیباچه و یا پیشگفتار به منزله مجلس اُنس نویسنده و خواننده و یا درگاه ورود به متن یا بحث تلقّی می شود که ارزش کار نویسنده را نشان می دهد و خواننده پس از مطالعه و تأمّل در آن تصمیم می گیرد که کتاب مورد نظر، سودمند و خواندنی است یا بی فایده و ترک کردنی. اگرچه تا به حال، پژوهشی مستقل درباره مقدّمات محقّقان معاصر بر آثارشان انجام نشده، امّا در این پژوهش کوشش می شود دیباچه ها و از جمله مقدّمه های عبدالحسین زرّین کوب بر آثارش از جوانب مختلف بررسی شود. در این مقدّمات که کارنامه روح نویسنده محسوب می شود، دریایی از اطّلاعات و اندیشه و آگاهی نهفته است؛ از اطّلاعات ادبی مرتبط و گاه غیر مرتبط با موضوعِ کتاب گرفته تا برداشت های پراکنده در حوزه های علم و ادب و تاریخ و فرهنگ، روش تحقیق درست، اطّلاعات مربوط به کتاب شناسی و همچنین روان شناسی شخصیت نویسنده: آرزوها و افسوس ها، موفقیّت ها و شکست ها، تحسین ها و خوارداشت ها، باورها و احساسات و عواطف، نومیدی ها و رنجوری ها و پیشنهاد ها و کارکردها. نگارنده در این نوشته کوشیده است با روش تحلیلی-توصیفی، ذیل پنج عنوان، به اهمّیت، کارکرد و ارزش هایِ گوناگون مقدّمات آثار زرّین کوب اشاره کرده، به اثبات این نکته بپردازد که ارتباط مستقیمی میان «دیباچه و دانایی» برقرار است.