زکریا بن محمد قزوینی

زکریا بن محمد قزوینی (نام و نسب درست او، زکریا بن محمد بن محمود است) (د.682ق) در آثارالبلاد و اخبارالعباد، نخستین اثر جغرافیایی مسلمانان که پس از تشکیل و تثبیت دولت ایلخانان تألیف شده ، صرف نظر از اقتباسات بسیاری که بدون ذکر نام، از منابع مختلف کرده، از 12 اثر جغرافیایی، تألیف سده های چهارم تا ششم، با ذکر نام کتاب یا مؤلف، مطالبی را نقل کرده است. مسئله اصلی در این پژوهش، آن است که استفاده قزوینی از منابع جغرافیایی پیشین، بر پایه چه ترجیحات و معیارها و در واقع، حاصل چه رویکردهایی بوده است؟مؤلفان این مقاله، با استقصای همه ارجاعات قزوینی به منابع مذکور و مصرح خود و سنجش آنها با محتوای آن منابع، کوشیده اند پاسخی بدین مسئله بدهند. ازجمله یافته های این پژوهش، آن است که قزوینی آگاهانه منابع و مطالب منابع را گزینش کرده و این گزینش ها حاصل و نیز نشان نگرش او به جایگاه هر منبع بوده است. او خاصه آشنایی مستقیم و بلاواسطه جغرافیانویسان را از نشانه های اعتبار آثارشان می شمرد و از همین رو، گزارش نویسندگان در باره زادگاه و پرورشگاه خود یا در مورد مسیرهای سفرشان را معتبرتر از بقیه گزارش ها می انگاشت.