دوره ویکتوریا

در عرصه ادبیات جهان و دادوستد فکری و ادبی میان فرهنگ ها و ملل مختلف، بدون تردید هیچ شاعری به اندازه عمرخیّام و رباعیّاتش بر فضای فرهنگی، ادبی و فکری اروپا، به ویژه انگلستان دوره ویکتوریا اثرگذار نبوده است. در این دوره طبقه متوسط، به واسطه ثروت حاصل از فعالیت های تجاری و استعماری و با تکیه بر پایگاه دینی اش بر تمام عرصه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فکری انگلستان سلطه داشت و ارزش های آن به ارزش های حاکم و مبنا تبدیل شده بود. امّا با آغاز نیمه دوم قرن نوزدهم، سلطه مرجعیّت های این طبقه با چالش های سهمگین از جانب پژوهش گران علوم تجربی و اجتماعی مانند داروین، مارکس، نیچه و فروید مواجه شد و این چالش ها ازهرجهت باعث تزلزل روحی، معنوی و اجتماعی این طبقه شد. ترجمه رباعیّات خیام را فیتزجرالد در چنین فضایی منتشر کرد. مسئله مورد بررسی در این مقاله چراییِ «پذیرش» این ترجمه در این دوره است. در پاسخ، دو عامل زندگیِ شخصی مترجم و وضعیت اجتماعی، فرهنگی و به ویژه فکری آن دوره نقش بسزایی دارند؛ با این تأکید که کار ترجمه رباعیّات ابتدا برای فیتزجرالد نقش نوعی درمانگری شخصی را داشته که بعدها از طریقِ مراجع میدان فرهنگی و ادبی به نوعی درمانگری اجتماعی تبدیل شده است.