انیران

شکل گیری هویّت جمعی امری دو سویه است و سِوایِ «تعاملات درونی»، «تعارضات بیرونی» نیز بر پیدایش این انگاره تأثیر می گذارد. در پژوهش حاضر که به صورت توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای فراهم آمده، یکی از مراحلِ هویّت ساز هر تمدّن که همانا شکل گیریِ غیریّت است، در اساطیر و تاریخ ایران کاویده شده و بازه مورد نظرِ این پژوهشْ از سده دوازدهم پیش از میلاد مسیح -یعنی عصر احتمالی زردشت و زمانه شکل گیریِ گاهان- تا سده هفتم میلادی، مصادف با سقوط شاهنشاهی ساسانی، در نظر گرفته شده است. این پژوهش خاصّه در جستجوی پاسخی درخور به این دو پرسش است که چه عناصری در ترسیم مرزهای «فرهنگی-سیاسی» قلمروی ایران در عصر باستان تأثیرگذار بوده و ایرانیان، در آن روزگاران، به کدامین ساخت های قومی-سیاسی به چشمِ دیگری می نگریستند. در پاسخ به نخستین سؤال باید گفت که «دین» و «شیوه معیشت»، دو مؤلفه اصلی در مرزبندی میانِ «خودِ آریایی (و سپس ایرانی)» و «دیگریِ انیرانی» بوده است. همچنین، با تتبع در متونِ باستانی مشخص شد که تورانیان (و در رأس ایشان افراسیاب)، ضحّاک، مقدونیان و خاصّه شخص اسکندر، رومیان و در نهایت تازیان، دیگری هایِ تاریخی-اساطیری ایران در عصر باستان بوده اند.

تبرج در سنت اسلامی و ایرانی به عنوان رذیله ای اخلاقی محسوب می شده است. این زذیله اخلاقی از آنجایی که حفاظت و صیانت از بنیان خانواده را به خطر میانداخت هم در میراث ایران پیش از اسلام مذموم بود و هم در سنت اسلامی. تعداد زیادی از متون حماسی مصنوع فارسی با محوریت زنان سروده شده اند که در آنها میتوان مصادیقی از زنان متبرج را دید. شکل قبح اخلاقی زنان متبرج در متون حماسی فارسی در قالب اندیشه باستانی زن انیران یا پری متجلی است از این رو هر زنی که این رذیله اخلاقی را در متون حماسی دارد، خوشیکاری خودآگاه و یا ناخودآگاه انیرانی دارد. این تبرج در نمایش تنانه، لباس، عشوه گری، عطر، تزیینات و ... خود را نشان میدهد که میتوان برای هر کدام از انها در متون روایی شیعی نهی اخلاقی را یافت. نظر به این شباهت این پژوهش به دنبال مقایسه مسئله تبروج زنان در متون حماسی فارسی با متون دینی شیعی است. روش تحقیق برای آزمون این مسئله تطبیقی و متکی بر منابع دست اول روایی و حماسی به عنوان بخش مهمی از گفتمان فرهنگی است. نتایج حاکی از آن است که غالب مصادیق تبرج در متون روایی، برای شخصیت های انیرانی در اشکال گوناگون متناسب با زمینه های تاریخی صدور متن حماسی مطابقت دارد.