افسانه نخودی

«نخودی» از افسانه های معروف سحر و جادو ایرانی است که ده ها روایت آن در مناطق مختلف وجود دارد. در این قصّه، موجودی نیمه و کوچک با کمک حیوانات وحشی موفق می شود حق خود را از شاه بگیرد. جز روایت های ایرانی، ده ها روایت در ادبیات کودک جهان از این داستان دیده می شود و معادل تیپ 700 و 715 جهانی آرنه تامسون است. تمام روایت ها آغازی واحد دارند که تولد قهرمان است و با کنش های متفاوت ادامه می یابند. در این مقاله 18 روایت موجود در سه گروه با عنوان نخودی و حق ستانی از شاه (تیپ 715)، نخودی و دیو (بدون کد جهانی) و نخودی و دزدان (تیپ 700) به همراه مهم ترین بن مایه های داستانی بررسی می شود. هدف این مقاله جدای از معرفی یک افسانه کهن عامیانه ایرانی، ارائه نمونه مطالعه موردی یک افسانه و قصّه شناسی آن بر اساس منابع چاپی است. «نخودی» از افسانه های معروف سحر و جادو ایرانی است که ده ها روایت آن در مناطق مختلف وجود دارد. در این قصه، موجودی نیمه و کوچک با کمک حیوانات وحشی موفق می شود حق خود را از شاه بگیرد. جز روایت های ایرانی،ده ها روایت در ادبیات کودک جهان از این داستان دیده می شود و معادل تیپ 700 و 715 جهانی آرنه تامسون است. تمام روایت ها آغازی واحد دارند که تولد قهرمان است و با کنش های متفاوت ادامه می یابند.

زمینه/ هدف: در افسانه نخودی آذربایجان، زایش و تداوم حیات در ارتباط مشخص با آب و مرگ و نابودگری و اثبات حقانیت در ارتباط با آتش است. پژوهش حاضر در پی این است که بر پایه نظریات نشانه شناسی پیرس بیان کند که نمادها و نشانه های اسطوره ای آب و آتش در افسانه نخودی آذربایجان چگونه ظهور یافته اند تا ضمن بررسی این نشانه ها به فهم باورهای اسطوره ای مردم آذربایجان دست یابد.روش/ رویکرد: در این پژوهش اطلاعات به صورت کتابخانه ای جمع آوری شده و پژوهش به صورت توصیفی _تحلیلی با تکیه بر الگوی نشانه شناسی پیرس انجام می گیرد و در آن خلق نشانه ای اسطوره آب و آتش در افسانه نخودی آذربایجان توصیف و تحلیل می شود و تبیین می گردد که آب و آتش جز کدام یک از اشکال نشانه ای شمایلی، نمایه ای و نمادین هستند.یافته ها/ نتایج: با توجه به یافته ها چنین دریافت می شود که آب در افسانه نخودی در وجه نشانه ای، نماد برکت و فرزندآوری است. همچنین غرق نشدن قهرمان در آب انبار را می توان با احتیاط اسطوره گذر از آب دانست که نماد تولد دوباره می باشد و نیز تغییر موقعیت و سرنوشت قهرمان با به دست آوردن ثروت به نوعی رسیدن به تعالی است و نماد تغییر و تحول نیک است. همین طور مقوله سوزانندگی آتش آن را به نمادی از مرگ در افسانه نخودی مبدل می سازد. ایضا بخش رهایی یافتن نخودی از آتش تنور و پیروزی بر پادشاه، نماد تطهیر و اثبات پاکی برشمرده شده است. در مجموع شناخت درست این نشانه ها در افسانه نخودی، سبب درک بهتر و عمیق تر این افسانه شد.