واقع گرایی سیاسی

امروزه شاکله جامعه بین المللی، بیش از آنکه صرفاً اجتماع دولت ها باشد، جامعه مشترکات بین المللی است. در چنین جامعه ای هم نهادها و رویه ها و ساختارهای بین المللی و هم مبنای تعهد و التزام دولت ها به اصول و قواعد حقوق بین الملل، طبعاً بازتعریف می شود. اما مفهوم جامعه مشترکات بین المللی در لسان مکاتب حقوقی مختلف با برداشت ها و بازتاب های متفاوتی مواجه بوده است. در این میان، مکتب آمریکایی نیوهیون با نقد مفهوم قدرت ناب به عنوان هسته سخت حقوق بین الملل و نقش آن در ساختن هنجارها و اصول بنیادی حقوق و روابط بین الملل، بر منطق جدید قدرت تأکید می کند و حقوق را برآیند تضارب قدرت های جهانی در فرآیند رویه های دولت ها و بازیگران غیردولتی می داند و بدین سان جامعه مشترکات بین المللی را جایگزین مفهوم سنتی قدرت می سازد. گرچه این رویکرد، گامی به پیش است اما دقت در آموزه های این مکتب نشان می دهد که بن مایه آن همان راهبرد رئالیسم سیاسی است، منتهی با روایتی متفاوت از قدرت که درنهایت به صیانت از منافع ملی ابرقدرت ها ازجمله آمریکا منجر می شود. در این مقاله، به تبیین و تحلیل عناصر فکری مکتب نیوهیون و نقد آنها می پردازیم و نشان خواهیم داد که رویکرد این مکتب به قدرت چگونه درنهایت منجر به نابرابری در عرصه قاعده سازی بین المللی میان دولت ها گشته و با مقتضیات حقوق بین الملل ناسازگار است

سیاست ورزی الزاماتی دارد. تجربه تاریخی، شرایط زمان و مکان، اوضاع داخلی و بین المللی، ویژگی های شخصیت حاکم و نوع ساختار نظام سیاسی از وجوه تأثیرگذار بر نوع حکمرانی است. توجه به الزامات قدرت و سیاست ورزی خردگرایانه و در عین حال اخلاق مدار از دل مشغولی های عمده سیاست گزاران ایرانی در سیاست ورزی دیندارانه بوده است. این مقاله با هدف استخراج مؤلفه های واقع گرایی سیاسی از کتاب منشآت میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، به تحلیل محتوای این اثر کلاسیک فارسی با رویکرد تحلیل مضمون کیفی می پردازد. منشآت، مجموعه ای از نامه ها، قطعات ادبی و مقدمه هایی است که نگرش واقع گرایانه نویسنده به سیاست، جنگ، حکمرانی و اداره کشور را بازتاب می دهد. این کتاب در بحبوحه جنگ های دوگانه ایران و روس ارائه شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که قائم مقام فراهانی با تأکید بر تقویت قدرت نظامی، حفظ تمامیت ارضی، عدالت ورزی، و انسجام دینی، الگویی بومی از واقع گرایی سیاسی ارائه می کند که با مؤلفه های رئالیسم غربی مشابهت ها و تفاوت هایی دارد. مقاله ضمن مرور پیشینه پژوهش، خلأ مطالعاتی در بررسی اندیشه های سیاسی قائم مقام را برجسته ساخته و با استفاده از روش تحلیل مضمون، هشت مضمون کلیدی واقع گرایی سیاسی در منشآت را شناسایی و تحلیل می کند. نتایج نشان می دهد که اندیشه های قائم مقام، علاوه بر تأثیرگذاری بر ادبیات فارسی، نقش مهمی در تکوین و بومی سازی دانش سیاست ورزی در ایران داشته و می تواند به عنوان الگویی برای مطالعات تطبیقی اندیشه سیاسی مورد استفاده قرار گیرد.