جان هیک و کثرتگرایی دینی عرفانی؛ تحلیل و نقد(مقاله ترویجی حوزه)
منبع:
معارف عقلی ۱۳۸۷ شماره ۱۲
حوزه‌های تخصصی:
کثرتگرایی دینی یکی از مباحث مهمی است که نخست در متون فلسفه دین و الهیات مسیحی مطرح شد، اما چند سالی است که نظر برخی از مسلمانان نیز بدان معطوف شده و دغدغه‌هایی را در حوزه اندیشه دینی پدید آورده است. افزون بر این، برخی از کثرت‌‌گرایان مانند جان هیک معتقدند عارفانی همچون ابن‌‌عربی، مولوی و غیره رویکردی کثرت‌‌گرایانه به دین دارند و چندین قرن پیش، این نظریه را تعلیم داده‌‌اند. به همین سبب، در این نوشتار می‌کوشیم نخست دیدگاه جان هیک و مستندات عرفانی آن (مانند وصفناپذیری واقعیت مطلق و ساختگرایی عرفانی) را طرح کرده و سپس آن را با تکیه بر مبانی و دیدگاه‌های عرفانی بررسی و نقد کنیم. در این مقاله استدلال شده است که کثرتگرایی دینی هیک با آموزه‌های اسلامی و دیدگاه عرفا سازگار نیست. اشکال اساسی برنامه کثرتگرایی هیک، در نوع نگرش وی به ادیان نهفته است. هیک دین را یک واکنش انسانی صرف نسبت به خدا یا واقعیت غایی تعبیر می‌کند؛ در حالی که از دیدگاه عرفا، دین از وحی الهی سر چشمه می‌گیرد و از این رو، تنوع ادیان نه به دلیل تجربه‌های مختلف از حقیقت مطلق و نسبی‌‌گرایی فرهنگی، بلکه برآمده از مشیت خداوندی است.