درخت حوزه‌های تخصصی

ادبیات عرب

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
شعر صرف علوم بلاغه کلیات لغت نثر نحو
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۳۰۱ تا ۳۲۰ مورد از کل ۱٬۹۱۱ مورد.
۳۰۱.

ظواهر لغویّه في شعر الخنساء(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی اللغه العربیه و آدابها بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۵ 1 - 30

کلیدواژه‌ها: التوکید التقارض الحذف الخنساء ظواهر لغویّه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۱ تعداد دانلود : ۱۸۴
الخنساء بنت عمرو بن الحارث الشّرید، واسمها تماضر، والخنساء لقبها.ولدت سنه 575م، وکانت وفاتها سنه 24ه الموافقه لسنه 664م. طلبها درید بن الصمّه للزّواج فردّته لأنه شیخ کبیر. قُتل أخواها معاویه وصخر، فرثتهما بشعر کثیر، وجاء شعرها نشیداً متّصلاً من الحزن على أخویها ولا سیّما صخر الذی کان أحبّهما إلى قلبها. فحین نطالع دیوانها نشعر بأننا فی مأتم نسمع فیه عویل النائحات، وندب النادبات، ولطم اللاطمات، ونسمع التأبین والرثاء، وکأننا أمام موسیقا الموت وأنغام القضاء، إذ تکثر الخنساء من الأسالیب والصیغ التی تفید التوکید، ویظهر ذلک فی أمور عدیده، منها:التکرار، التوکید ب (المفعول المطلق، تعدّد الصفات، أدوات الاستفتاح والتنبیه، زیاده حرف، التوکید بضمیر رفع یعود علیه ضمیر، التوکید بالصیغه، التوکید بنفی الصفه لإثبات نقیضها، التوکید بالقسم)، ومن الظواهر اللغویه الأخرى التی تسترعی الاهتمام فی شعر الخنساء: التقارض، التقدیم والتأخیر، الحذف، والنداء المجاب بأمر. ومن أجل ذلک یسعى هذا البحث المختصر إلى دراسه الظواهر اللغویه فی شعر الخنساء، فی محاوله جادّه لبیان دلاله هذه الظواهر على مستوى الموقف الإنسانی المتجلّی فی رثاء أخیها صخر.
۳۰۲.

موازنه أسلوبیه بین قصیدتی البحتری والمتنبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش در زبان و ادبیات عربی بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۶ 75 - 92

کلیدواژه‌ها: الموازنه الأسلوبیه المستوى اللغوی المستوى الفکری المستوى الأدبی البحتری المتنبی الشعر العباسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۵
إن الأسلوبیه علم یهدف إلى الکشف عن العناصر الممیزه التی یستخدمها المؤلف لأغراض شتى؛ وهذا الکشف لا یحصل إلا بالموازنه والتطبیق على السیاق الأکبر أو الأصغر، حیث من خلال الموازنه تظهر هذه العناصر المکوّنه للنص، وتبدو أوجه التشابه والاختلاف بین النصین. ومن ثمّ، یمکن تمییز الأسلوب لمؤلف عن آخر أو تمییز السمات الأسلوبیه لفتره عن فتره أخرى. وفیما یخص القصیده، فإنه تتم معالجتها من خلال عناصرها المختلفه کالإیقاع، والنحو، والفکره، والبیان والمحسنات اللفظیه والمعنویه. یعتبر الشاعران البحتری والمتنبی من فحول شعراء العصر العباسی، وتدور معظم قصائدهما حول المدح والغزل. یتناول هذا المقال تحلیل وتطبیق قصیدتین لهذین الشاعرین: قصیده "طَیفُ الحَبیبِ أَلَمَّ مِنْ عُدَوَائِهِ" للبحتری، وقصیده "عَذْلُ العَواذِلِ حَوْلَ قَلبی التائِهِ" للمتنبی. وسبب اختیار هاتین القصیدتین هو اتفاقهما فی المضمون والوزن والقافیه. ومن خلال هذه الدراسه، نسعى إلى کشف العناصر الهامه، وکیفیه توظیف الشاعرین لها، وتبیین أوجه التشابه والاختلاف فی أسلوبهما الفردی. تتناول هذه الدراسه ثلاثه مستویات هی المستوى اللغوی والفکری والأدبی. والمنهج الذی تعتمده هو المنهج الوصفی التحلیلی الإحصائی؛ وذلک بالاعتماد على المصادر المکتبیه. وبعد معالجه هاتین القصیدتین ونظرا إلى المیزات الأسلوبیه، نستنتج أن الکلام عند المتنبی یظهر بشکل مباشر، وهذا ملائم مع إصدار الحکم، وجزاله التعبیر؛ وعند البحتری یظهر بشکل غیر مباشر ومائل، وهذا ملائم مع التعبیر الروائی؛ ولهذا، یرسم الشاعر التفاصیل بالتشبیه والاستعاره. ومن نتائج هذا المقال أنها لا یوجد أی دلیل على تأثر المتنبی بالبحتری، حیث إن أوجه الاختلاف بارزه للغایه فی أسلوبیه التفکیر وفی نوعیه استخدام الأدوات اللغویه والفنیه، وإن هذه النوعیه لاستخدام الأدوات قد کوّنت أسلوبهما الفردی.
۳۰۳.

موتیف البحر فی دیوان شهاب الدین الحویزی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی اللغه العربیه و آدابها پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۶ 167 - 194

کلیدواژه‌ها: شهاب الدین الحویزی الموتیف البحار المشعشعییون المدح

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۷ تعداد دانلود : ۱۵۲
حینما نتطرّق إلى ذکر البحار فی نصوصنا النثریّه، غالبا ما نقصد بها تلک المیاه الحقیقیّه ذات اللون الأزرق والشدیده الملوحه التی تسیر فیها السفن، وتسبح فیها الأسماک، وتغور فی قعرها الحیتان. ولکن عندما یذکر الشاعر البحار فی قصائده، ربّما لا یستخدمها بمعناها الحقیقیّ، وقد وجدنا أن الشاعر شهاب الدین الحویزی استخدمها بمعناها المجازی، وکموتیف استدعاه فی معظم قصائده، والذی یستلزم بحثا لکشف هذه المعانی المخبّأه فی خبایا أبیاته. وقد انتهجنا التوصیف والتحلیل فی دراستنا، حیث جئنا بالأبیات التی یتطرّق الشاعر فیها إلى البحار، فشرحنا غایته من ذکرها. ووصلنا إلى أنّ موتیف البحر أضفى على الأبیات جمالاً لدى المتلقّی، فعندما نسمع لفظه، یستحضرنا جمال طبیعته، ورمال شواطئه، ونوارسه، وسفنه...وهذه تمنح الروح بعض الهدوء والراحه. وظّف شهاب الدین الطباق والکنایه والمجاز فی استخدامه للبحار؛ فهو تاره یصف ملوک المشعشعیّین الذین مدحهم بأنّهم بحور یُظهرون دررهم للفقراء، وهذا عکس ما تفعله البحار الحقیقیّه التی تُخبّئ دررها فی قعرها. وتاره أخرى یهدی الذین یبحثون عن الخیر فی لجج البحار أن یتوجّهوا إلى کرمه.
۳۰۴.

دراسه السّیاق العاطفی لنهج البلاغه بناءً على نظریّه تحلیل الخطاب من وجهه نظر جون أوستن (رساله 62 أنموذجاً)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آفاق الحضاره الاسلامیه سال بیست و پنجم یهار و تابستان ۱۴۰۱ (۱۴۴۳ه.ق) شماره ۱ (پیاپی ۴۹) 113-137

کلیدواژه‌ها: تحلیل الخطاب السیاق النسیج العاطفی نهج البلاغه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۱ تعداد دانلود : ۲۸۰
ومن الثابت أنّه لا یمکن تحدید حقیقه العدید من الجمل الإخباریه أو زیفها ولکن ما یمکن أن تفعله مثل هذه الجمل کما اعتقد أوستن أنّ إصدار البیان یتطلب متحدثاً ینتج أجزاء من الکلام یُدعى الفعل التعبیری حیث یؤثر على المخاطب؛ هذا التأثیر هو نفس الفعل غیر التعبیری، أو تحلیل الخطاب الّذی یعود إلى نفس هذا التأثیر ألا وهو الفعل غیر التعبیری وردّ فعل المخاطب على الفعل غیر التعبیری هو فعل ما بعد التعبیری. بلغه أخری، یعنی استعمال الکلام لدی المخاطب سوف یجعله یتوسّع أو یضیّق ومن ثمّ یخضع لعاطفته وانفعاله خاصّه إذا کان الکلام حول الإنسانیه والحرّیّه والدیمقراطیه وأمثالها. الهدف من هذه الدراسه هو التحقیق فی خطاب السیاق العاطفی فی نهج البلاغه لمعرفه ما إذا کانت نظریه تحلیل الخطاب استخدمت لفهم رساله 62 لأمیر المؤمنین (ع) فهماً أفضل؟ وما هو مکان السّیاق العاطفی فی أقوال سماحته؟ تشیر النتائج إلى أنّ الإمام (ع) یحاول نقل المفاهیم إلى المخاطب من خلال تحلیل الخطاب الّذی یشبه الفعل غیر التّعبیری فی نهج البلاغه. کما أنّ السیاق العاطفی یهدف إلی إقناع المستمع ویجعله یبادر إلی التفکیر فی المضمون الدّاخلی للخطاب. فی هذا المقال، جرت محاوله للتّعبیر عن الخطاب تحدیداً باستخدام المنهج الوصفی _ التحلیلی والاعتماد على الدّلالات، ثم التّعبیر عن السّیاق العاطفی للرّساله وفحص الجمل المستخدمه فی نهج البلاغه فی إطار النظریه المذکوره من وجهه نظر أوستن.
۳۰۵.

تجلّیات تصویف المکان فی روایه «جبل قاف» لعبد الإله بن عرفه على ضوء آراء محیی الدین بن عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادبیات عربی بهار ۱۴۰۱ شماره ۲۸ 93 - 109

کلیدواژه‌ها: الروایه المعاصره المغرب العربی الصوفیه المکان عبد الإله بن عرفه روایه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۴ تعداد دانلود : ۲۳۹
یضفی المکان الصوفی بوصفه إحدى مکوّنات السرد مسحه قدسیه على النصّ الروائی من خلال علاقته بالأفکار الصوفیه ودوره فی الثراء الدلالی والجمالی له، فلذلک یتجاوز المکان فی الروایه الصوفیه عن وصف الأبعاد الهندسیه لیصبح أیقونه لدلالات معرفیه صوفیه. یسرد الروائی فی روایه جبل قاف لعبد الإله بن عرفه سیره محیی الدین بن عربی الذاتیه، فیواجه القارئ بحضور مکثّف للمکان والفضاءات الصوفیه. فالأمکنه المستدعاه فی النصّ الروائی أضفت على مشاهد الروایه صوره من القداسه واللمحه الصوفیه وتحوّلت بحمولاتها الصوفیه إلى ملمح من ملامح الکشف والإشراق الروحی. وقفت هذه الدراسه بمنهجها السیمیائی والموضوعاتی عند مفهوم المکان الصوفی کمفهوم معرفی فی تفکیر واحد من أبرز أعلامه (محیی الدین بن عربی) من خلال استخراج المشاهد المکانیه الصوفیه فی روایه جبل قاف التی تتناول سیرته الذاتیه ورؤیته نحو المکان وما یرمز إلیه من دلالات صوفیه یکشف عنها السرد خاصه فی المشاهد الوصفیه لسوق مدینه مرسیه، وخزانه الکتب للسلطان، والمساجد کالمسجد الأقصى ومواقف أخرى مثل مشاهد الکشف والفتح والتجلی أو فی حدیثه عن المشرق والمغرب. تکمن أهمیه البحث فی وقوفه على تجربه عبد الإله بن عرفه کأحد أعلام الروایه العرفانیه فی المغرب العربی، ومحاولته تحیین التراث الإسلامی ضمن البنیه السردیه الحدیثه، ومعرفه القارئ بنوع جدید من الروایه. توصّلت الدراسه إلى أنّ روایه جبل قاف لعبد الإله بن عرفه تجربه روائیه تفاعلت مع الأبعاد الصوفیه بدءاً من العنوان حتّى نهایتها، فامتزج المکان فیه بالرؤیه الصوفیه من جهه، وارتبطت بالدلالات الرمزیه الصوفیه من جهه أخرى. کما کشفت الدراسه أنّ الروائی نظر إلى المکان نظره صوفیه واعتبره مکوناً روحیاً، وطبّق رؤیته الصوفیه على المکان فی بناء المکان الروائی، وکلّ ذلک اقتبسه من تفکیر ابن عربی. وأخیراً حاول الروائی على أن یکون الفضاء الدینی فی روایته متین العلاقه بالعناصر السردیه الأخرى حیث تبعث فی النص وفق استراتیجیه محدده ودقیقه، وهو ما یکشف عن عبقریه الکاتب فی تجسیده للفضاء الدینی بکل أبعاده الهندسیه والروحیه.
۳۰۶.

تمازج الواقعی بالمتخیل لهندسه الشخصیات فی المجموعه القصصیه «حیاه محمّد (ص) فی عشرین قصه»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی السردانیة العربیة جلد ۳ الربیع و الصیف ۱۴۴۴ شماره ۲ (پیاپی ۶) 57-93

کلیدواژه‌ها: التاریخ الإسلامی قصه الأطفال هندسه الشخصیات عبدالتواب یوسف حیاه محمد (ص) فی عشرین قصه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۴ تعداد دانلود : ۲۷۳
إنّ تقدیم التاریخ للأطفال فی قالب قصصی بدلاً عن تقریره المباشر الجاف أمر فی غایه الأهمیه؛ لأنّ فی القصه من الأدوات السحریه، -خاصه فی هندسه الشخصیه، وهی تکوین فنی للشخصیات الروائیه،- ما یجذب انتباه المتلقّی ویجعلها أداه تربویه مناسبه لبیان التاریخ لهم. فقام عبدالتواب یوسف فی مجموعته القصصیه «حیاه محمّد (ص) فی عشرین قصه»، باستخدام الفن القصصی لتعلیم التاریخ الاسلامی للأطفال، وذلک عبر توظیف الأشیاء والحیوانات فی تصمیم الشخصیات القصصیه وهندستها؛ فإنّ هذه المجموعه القصصیه روایه تاریخیه عن حیاه رسول الله (ص): تحکی أحداثاً واقعیهً مستمده بالأبنیه الفنیه، مرکزهً علی هندسه الشخصیات بغیه الفهم البسیط. والراوی فی هذه القصص، حیوان أو جماد أضفی علیهما الکاتبُ الحیاهَ فی نزعه احیائیه مقصوده لیُنزلهما منزله البشر والکائن الحی، کشخصیه روائیه تروی أحداث القصه من خلال مشاهداتها. یهدف هذا البحث بالاعتماد علی المنهج الوصفی_التحلیلی إلی معالجه خمس قصص فی هذه المجموعه القصصیه ورصد کیفیه توظیف الشخصیات؛ لتسهیل معرفه التاریخ وتقدیمه بشکل میسر للأطفال. إنّ هندسه الشخصیات القصصیه فی هذه المجموعه تنقسم إلی الشخصیه الإنسانیه المقتبسه من تاریخ الإسلام وباسمها المضبوط فی التاریخ لتؤدی دور الرصد التسجیلی للحدث التاریخی؛ أو الشخصیه التخیلیه التی تؤدی دور الراوی الشاهد فتحکی الروایه کما حدث، وقد اختارهما الکاتب لیجذب انتباه الأطفال ویسهل لهم فهم التاریخ بتمازج الواقع بالخارق المتخیل، خاصه وإنّ بین تلک الحوادث التاریخیه وهندسه هاتین الشخصین صله وثیقه لتأدیه الوظیفه الروائیه التی عهدت الیهما.
۳۰۷.

نقد نظریه السَّکاکیّ و مَن تَبِعَه و مناقشتها في تفسیر القصر في الآیه الرابعه و الاربعین بعد المئه من سوره آل عمران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد ادب عربی دوره ۱۲ بهار و تالستان ۱۴۰۱ شماره ۲۴(پیاپی ۸۲) 133 - 162

کلیدواژه‌ها: نقد ومناقشه نظریه السکاکی الأیه و الرابعه والاربعون بعد المئه من سوره آل عمران القصر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۶ تعداد دانلود : ۲۰۶
إنَّ عنوان هذه المقاله هو (نقد ومناقشه) والمقصود بالنقد و المناقشه هو أبو یعقوب السکاکی المتوفى سنه (626ه)، صاحب کتاب مفتاح العلوم وهو أحد علماء البلاغه البارزین، والسبب الذی دفعنی لمنقده ومناقشته ونقده هو رأیه فی تأویل القصر فی قوله تعالى: ﴿وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ﴾ (آل عمران/144) حیث قال: " ومن الوارد فی التنزیل على قصر الإفراد قوله تعالى: ﴿وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ﴾؛ فمعناه محمدٌ مقصورٌ على الرساله لایتجاوزها إلى البُعد عن الهلاک. نُزِّلَ المخاطبُونَ لِاستعظامهم أنْ لایبقى لهم منزلَ المُبعِدینَ لِهلاکِهِ. (السکاکی، 1983: 289) (أی: نَزَّلَ اللهُ –تعالى- الصحابهَ لاستعظامهم موتَ الرسول الأکرم «ص» منزلهَ المعتقدین بخلوده؛ یراجع شرح التلخیص لأکمل الدین البابرتی: 337 وقال عصام الدین الحنفی:" نُزِّلَ استعظامُهم هلاکَهُ منزلهَ دعوىٰ أُلُوهِیَّتِهِ...واعتقادُ الأُلُوهِیَّهِ یُنافی الرسالهَ" الحنفی، 2001: 559) وهذا الکلام معناه أنَّ السکاکی نسب إلى الله تعالى أنه هو الذی نّزَّلَ الصحابهَ منزلهَ المعتقدین بأنَّ الرسولَ الأعظمَ «ص» خالدٌ لذلک قصرَهُ اللهُ تعالى على الرساله، ونفى عنه الخلودَ، وقد تبعه فی هذا الرأی بحسب اطلاعی جمیعُ علماءِ البلاغه الذین جاءوا بعده إلى یومنا هذا، وإننی حین دَقَّقْتُ النظر فی رأیه هذا وجدتُ أنَّ نقدَهُ و مناقشَتَهُ وإعطاءَ الرأى الصحیح أمرٌ ضروریٌّ ومهمٌ جداً؛ لأنَّ هذا التأویل وهذا التفسیر یرتبط ارتباطاً وثیقاً ومباشراً بتفسیر الآیات القرآنیه التی من جملتها هذا القصرُ، وبفمهما فهماً مدعوماً بالأدله المحکمه أیضاً علماً بأنَّ السکاکی حین نَسَبَ ذلک إلى الله -تعالى- نسبه بضرس قاطع، ولم یُتبِعْهُ بجملهٍ مثل هذه الجمله: ( والله –تعالى- أعلمُ). وإنَّ الذی عملتُه هو أنّی نظرتُ إلى هذا القصر من زاویهٍ أخرى هی أقربُ إلى حقیقه الأمر مستنداً فی ذلک إلى سبب النزول، و إلى علم المعانی و إلى الواقع التاریخی لذلک ناقشتُ رأیَهُ من الجهات الأربع التالیه: شأن النزول، والصفات التی نفاها هذا القصر، والمقام  الاعتبار المناسب، وارتباط البحث البلاغی فی القرآن الکریم بالتفسیر. وکان من النتائج التی توصلتُ إلیها أنَّ اللهَ تعالى لم یُنَزِّلِ الصحابهَ منزلهَ المعتقدین بخلود الرسول الأکرم «ص» وأنَّ نسبه ذلک إلیه –تعالى- دون دلیل إنما هی عملیه تأویلیه لعلَّ المرادَ منها إخضاعُ الآیه للقاعده البلاغیه وأهم النتائج أنَّ الصفات التی نفاها هذا القصر هی: السحر والجنون والکذب (ادّعاءُ النُّبُوَّهِ) ولیست هی الخلودَ. وإنی لم أرَ- بحسب إطلاعی- مَن ناقش رأىَ السکاکی هذا و نَقَدَهُ وأعطىٰ الرأیَ البَدیلَ المدعمَ بالدلیل قبلی.
۳۰۸.

جمالیة التقنیات السردیة في شعر إبراهیم نصرالله "دیوانا الخیول علی مشارف المدینة وباسم الأم والابن أنموذجاً"(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی السردانیة العربیة جلد ۳ الخریف و الشتاء ۱۴۴۴ شماره ۱ (پیاپی ۷) 75-98

کلیدواژه‌ها: التقنیات السردیه تداخل الأجناس قصیده النثر إبراهیم نصرالله

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۳ تعداد دانلود : ۱۶۷
تداخلت الأجناس الأدبیه فی العصر الحدیث، وخاصهً على أعتاب انتقاء القصیده المعاصره التقنیات السردیه بحیث وظّف الشعراء فی شعرهم التقنیات السردیه من أجل الجمال الأدبی بالإضافه إلى ربطها بالدلاله. وفی هذا المنحى، تطرق البحث إلى قصیده إبراهیم نصرالله النثریه، وعالج نتاج توظیفه التقنیات السردیه، وتناول سبب عدم خروجه من نطاق الشعر وقصیده النثر رغم توظیفه التقنیات السردیه، هادفاً إلى الوقوف علی تداخل شعره مع التقنیات السردیه بالإضافه إلى استلالها تبییناً لأهدافها جمالاً ودلالهً، منتهجاً المنهج الوصفی_التحلیلی، معتمداً على تداخل الأجناس الأدبیه باعتبار تداخل القصیده مع الفنون السردیه. وتوصل البحث إلى أنّ نص الشاعر الشعری قد یکون نصاً إبداعیاً یتجاوز حدود الأجناس الأدبیه، ولا یعدّ متشکّلا من جنس فنی واحد صاف مغلق على نفسه وإنّه نص مفتوح على فضاءات أجناسیه مختلفه وهو شعر مفتوح على مختلف أنواع النثر ومفتوح على الغنائیه والدرامیه والقصصیه، یتوالد من بنیات نصوص أخرى بحیث یعود سبب دمج الجانب الذاتی والبُعد الموضوعی معاً إلى انتماء شعر إبراهیم نصر الله إلی القضیه الفلسطینیه کما وسّع من انفتاح نصه الشعری واستغله للفضاءات الأجناسیه ولهذا یعدّ نتاج استخدام الشاعر للتقنیات والفنون السردیه ضمن دمج الجانب الغنائی بالجانب الموضوعی، وإخراجه إلی الجوانب الموضوعیه بحیث یتسم النمط الموضوعی الأهم للشاعر بالقضیه الفلسطینیه لأنّ التقنیات السردیه کانت للشاعر آلیه وأدوات جمالیه لربطها بالجانب الجمالی والدلالی لقصیده الشاعر ولیس لتقلیل مستوى قصیده النثر، ولهذا تمکّن الشاعر من تزکیه الدلالات بها. وفی هذا المنحى تجاوب شعر الشاعر بین العناصر البنائیه السردیه، وخضع إلى أکثر من تقنیه وأسلوب للتعبیر عن رؤیته وأفکاره وحالته الشعوریه، وکان أسلوبه عبارهً عن انفتاح أدبی من حیث الجمال والمعنى لکثیر من سدّ الفراغات والثغرات المعنویه، وتکثیفاً لنقل اللوحات السردیه من أجل انفتاح النص الشعری إلى رؤیه العالم.
۳۰۹.

سیمیاء المواطنه فی مطبوعات الأطفال الأدبیّه العمانیه مجله مرشد الأدبیّه للأطفال نموذجاً(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آفاق الحضاره الاسلامیه سال بیست و پنجم یهار و تابستان ۱۴۰۱ (۱۴۴۳ه.ق) شماره ۱ (پیاپی ۴۹) 139-177

کلیدواژه‌ها: السیمیاء القیم المواطنه مطبوعات الأطفال مجله مرشد عمان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۸۰ تعداد دانلود : ۲۱۹
إن التربیه على المواطنه لا تحتاج إلى سیاسات واستراتیجیات ضخمه، بل تحتاج إلى أسالیب تربویه مبسّطه وتتناسب مع الطفل، ومن هذه الأسالیب استخدام القصص الموجّهه ومن هنا نجد أن أدب الطفل مساحه خصبه لاستثمارها فی تنمیه السلوکیات التی تعزز قیم المواطنه ومفاهیمها، وترسخ الشعور بالهویه لدى الطفل.ومن خلال استعراضنا لأدب الطفل العمانی، نجد مختلف المطبوعات الموجهه إلیه، الشعریه، والمسرحیه، والقصصیه، والحکایات الشعبیه، والقصص المصوّره. فهناک مجله مرشد للأطفال التی سیتناولها الباحثان لتتبع سیمیاء المواطنه وقیمها المضمّنه فیها. وهذا البحث بصدد الإجابه علی الأسئله التالیه: أولا: محتوى المجله یلامس أهداف التربیه على المواطنه؟ ثانیا : المعالجات الأدبیه لأبواب المجله أبرزت مفاهیم المواطنه؟ ثالثا: وإلى أی مدى تحقق هذا التضمین؟ فالبحث جاء فی نوعه بحثا تحلیلا استند إلى المنهج النوعی بنسبه 98%، وهذا اقتضى الوقوف على عینه عشوائیه من أعداد مجله مرشد التی تعتبر مجتمعًا مقصودًا للدراسه. فإن الباحثین اختارا عینه عشوائیه من مجله مرشد بلغ عددها (15) عددًا موزعًا على الأعوام الخمسه من عمر المجله، بحیث تناولا ثلاثه أعداد عن کل سنه، لتحلیلها والوقوف على مدى وجود أبعادها التربویه على المواطنه ومؤشراتها وأهدافها فی أبواب المجله المختلفه، وقد توصّلا إلى أن أبواب المجله عکست عناصر المواطنه بمختلف الأبعاد الثقافیه، والتاریخیه، والجغرافیه، والاجتماعیه، والدینیه، والفنیه، والذاتیه، التی ارتکزت فی معطیاتها على سلوکیات ومواقف وأفکار استعرضتها المجله فی أبوابها المتنوعه.؛ فقد وجد الباحثان أن تحقق البعد المعرفی الثقافی جاء متساویًا مع تحقق البعد الاجتماعی فی أبواب المجله، إذ حصل کل منهما على نسبه (29%) من مجموع الأبعاد الأخرى، وجاء فی المرتبه الثانیه البعد الوجدانی بنسبه (24%)، وهذا یؤکد على اهتمام المجله بتنمیه التوجهات الوجدانیه والقیم والمشاعر الإیجابیه وغیرها لدى الطفل القارئ، بینما جاء البعد المهاری ثالثًا بنسبه (18%) وهی نسبه لیست قلیله، وإنما تعتبر جیده مقارنه بما تقدمه المجلات الأخرى للأطفال من مهارات وحرکه وأنشطه تحت هذا المحور.
۳۱۰.

دراسه قصیده طائٌر یقبل من مذبحهٍ علی أساس منهج عصام واصل السیمیائی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش در زبان و ادبیات عربی پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲۷ 153 - 170

کلیدواژه‌ها: علی جعفر العلاق قصیده طائر یقبل من مذبحه السیمیائیه عصام واصل

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۲ تعداد دانلود : ۲۶۶
السیمیائیه منهج جدید یسهم إسهاما کبیرا فی فهم النص وخبایاه بعد تجاوز الظاهر العلاماتی للنص؛ وتتسم الدراسه السیمیائیه بالحرص الشدید علی فهم النص وفهم العلامه الأدبیه، وهی علاقه جدلیه مع النص للنفاذ إلی الکنه النصی، وأیضا تعطی الفرصه لکشف أعمق عما یحتویه النص الأدبی؛ وتتأتی أهمیه الدراسه السیمیائیه من دورها فی استنطاق النص واستجلاء الحقیقیه النصیه، ومما لا یخفی علی الجمهور هو أن النص فی صورته الظاهراتیه أیقونه من العلامات، والمنشیء یغطی المعانی والمقاصد بغلالات من الغموض والإبهام، من دون أن یقدمها علی طبق من الذهب للمتلقی، مما یجعل السیمیائیه تحظی بهذه المکانه السامیه عند المشتغلین بتحلیل النصوص، نظرا لدورها الکبیر فی فهم النص وفهم مقاصده وإزاله المسافه بین النص وبین المتلقی. منهج عصام واصل السیمیائی منهج متکامل فی الدراسه السیمیائیه تبناه الناقد، عصام واصل، من المناهج والمدارس السیمیائیه المختلفه وأسقطه علی مجموعه من القصائد فی کتاباته النقدیه، وهذا المنهج خلیط واعی بین طروحات رواد السیمائیه فی الخطاب الغربی وما جاء فی الخطاب النقدی العربی المعاصر. یحاول هذا البحث دراسه قصیده طائر یقبل من مذبحه من دیوان سید الوحشتین ؛ والمنهج المتتبع فی هذه الورقه التی تعکف علی قصیده علی جعفر العلاق بالفحص والتحلیل، هو منهج عصام واصل السیمیائی؛ وتأتی أهمیه البحث من دور السیمیائیه فی فهم النص وبلوغ الوعی الحقیقی عن هذه القصیده الثوریه من جهه، ومن جهه أخری تنطلق عن الصله العمیقه بین شعر العلاق ومنظوره الرؤیوی والواقع المعیش، مما یستوقفنا للوقوف عنده بالفحص والتحلیل. هذه القصیده من أشهر قصائد العلاق، وهی تطفح بالإشارات والشفرات الجمالیه والروافد المختلفه، وتتمتع بالعمق السیمیائی، وتقودنا إلی الوعی الثقافی والحضاری لعلی جعفر العلاق. تشیر النتائج إلی أن الجمل البدئیه والاختتامیه تتمتع بالخاصیه السیمیائیه البارزه ویستخدم العلاق فی هذا النص الشعری المکونات الخطابیه المختلفه للتعبیر عن الحاله المأساویه للعراق تحت الاحتلال الأمریکی، وفی المستوی العمیق من الدراسه تبین أن هذه القصیده عارمه بالرافد التراثی، واستخدم الشاعر فی منظومته الشعریه المنسجمه المتکامله، مجموعه من الرموز المختلفه المرتبه بالحضاره الآشوریه والرموز الخاصه ببلاد الرافدین، للتعبیر عن مأساه الواقع العراقی، ونری المسار الصوری المتنامی فی التعبیر عن سلبیه الواقع العراقی أو فاعلیه المرحله الزمنیه قبل الاحتلال والمربع السیمیائی المتکون من الألفاظ والصور الشعریه والتراکمات الخطابیه لا یخرج عن إطار التشاکل فی الحاله السلبیه أو التشاکل الدلالی المرتبط بالمرحله الزمنیه قبل العاصفه الأمریکیه أو المفارقه والضدیه بین المرحلتین المختلفتین وفق النص الشعری.
۳۱۱.

تمثیل الأسره من منظور النسویّه الرادیکالیه والإسلام في الروایه العربیه روایه «زینب بنت الأجاوید» لخوله القزویني أنموذجاً(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی اللغه العربیه و آدابها بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۵ 31 - 56

کلیدواژه‌ها: النسویه الإسلام الروایه خوله القزوینی زینب بنت الأجاوید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۰ تعداد دانلود : ۲۲۸
تشکّلت النظریات النسویّه فی احتجاج النساء على ظروفها فی المجتمع وانعکست فی النتاجات الأدبیّه للکاتبات المؤیّده لها. وأدّى انتشار التیار النسویّ فی الغرب إلى نشره فی المجتمعات العربیّه والإسلامیه الشرقیه، حیث تماشت کاتبات مثل نوال السعداوی وغاده السمان وغیرهما مع هذا الاتجاه معترضات على مکانه المرأه ومواکبه لنشر وجهات نظر کاتبات نسویات، فیما وقفت کاتبات أخریات على العکس من ذلک، معارضات لهذا الاتجاه وواعیات لحرکه تستهدف عفه النساء المسلمات وتحدیداً فی المجتمعات الشرقیه واستندت علی المعاییر الإسلامیه فی أعمالها الأدبیّه وتحدّت الآراء النسویّه المتطرفه حول قضایا المرأه. تسعى الروائیه خوله القزوینی، إلى نقد النسویّه الغربیّه فی روایتها «زینب بنت الأجاوید»، وفقاً للمبادئ الإسلامیه. وبما أن المرأه العنصر البنیوی للأسره والأسره هی الدعامه الأساسیه للمجتمع البشری، وشرط دینامیکیتها واستقرارها ضروره العلاقات الصحیحه والمستقره بین الزوج والزوجه والأبناء، اعتمد البحث، فی دراسه الأسره عاماً والمرأه علی وجه الخصوص فی الروایه هذه، علی المنهج الوصفی - التحلیلی وتحلیل انعکاس وجهات نظر النسویّه الرادیکالیه والإسلام حولها. ومن أهمّ النتائج التی توصّلت إلیها الدراسه أنّ جمیع خصائص المرأه المتأثره بتعالیم الإسلام قد تجمعت فی شخصیه زینب، وقد دُمّرت حیاه شخصیات نسائیه أخرى بابتعادهن عن الأعراف الإسلامیه الأصلیه المتعلقه بالأسره، وأنّ العائله المتأثره بالنسویّه فقدت مهمتیها الأساسیتین: تلبیه الحاجات الجنسیه فی إطار محدّد، والأسره کمرکز للتعلیم والتربیه؛ بینما یعتبر الإسلام الرجل والمرأه مکمّلین لبعضهما البعض، وقد أظهر أن الرجال والنساء متساوون فی المکانه الإنسانیه، کما أنّ نظره الإسلام القیمیه تختلف عن الآراء النسویّه حول وظائف الأسره، باستثناء مساهمه الأسره فی الاستغلال غیر المشروع للمرأه والعنف الأسریّ ضدها؛ فإن للإسلام فی حالات أخرى قیم إیجابیّه تجاه الوظائف العائلیّه.
۳۱۲.

تقنیه قناع الشخصیّات التراثیه وتوظیفه الدلالیّ فی شعر سلیمان العیسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادبیات عربی بهار ۱۴۰۱ شماره ۲۸ 1 - 17

کلیدواژه‌ها: القناع الشعر السوری المعاصر سلیمان العیسی الشخصیات التراثیه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۴ تعداد دانلود : ۲۴۸
لتقنیه قناع الشخصیّه قیمه فنیّه کبیره؛ فتُکسِب دینامیّتها الرمزیّه والدرامیّه فی الأدب العربیّ الحدیث لبنیه ألفاظ الشعر العربیّ دلالات موحیهً غنیّهً بالشحنات التعبیریّه الإبداعیّه الّتی تقدر باکتساح حدود خطابات مباشره قریبه من الواقع الملموس علی بناء موقف جدید مرتبط بقیم الشاعر وتقالیده. هذا القناع بوصفه تکنیکاً أدبیّاً متطوّراً من استدعاء الشخصیّات، یحمل فی شعر سلیمان العیسی عدّه تعابیر ممنهجه متفاوته ویجنح إلی التمازج بین ملابسات الزمنین الماضی والحاضر لیدفع الشاعر إلی التعبیر عن الصراعات والتحدیّات المعاصره الغالبه علی عمق تجاربه ویفرضه علی ردود فعل مثیره للخیال عن المواضیع الذاتیّه والاجتماعیّه فی أرجائه، طبعاً مع الاستعانه بتقنیات مستهدفه تجعل خطابه معزولاً عن مجرّد سرد الأحداث الماضیه واستحضار الشخصیّات المتتابعه علی طریقه وضعها فی شعره اسماً هامشیّاً عابراً، بل یتقنّع بقناع الشخصیّات المختلفه أو یسعی أن یدنو من قناعها لیقیم من خلاله علامات متقاربهً بین نفسه والشخصیّات المستحضره وأیضاً بین ظروف مجتمعه وأحداث المجتمع الماضی آنذاک. تحاول هذه الدراسه بنهجها نهجاً وصفیّاً - تحلیلیّاً أن تستکشف الجوانب الفنیّه والدلالیّه من قناع الشخصیّات التراثیّه فی أعمال سلیمان العیسی الشعریه ووصلت فی حصیلتها إلی ألوان عدیده من توظیف قناع هذه الشخصیّات الّتی تمتّ بصله وطیده بالشؤون الدینیّه، والأدبیّه، والتأریخیّه، والشعبیّه، ویحدّد الشاعر لجمیعها توظیفاً وأسلوباً خاصّاً یقدر ببساطه وسهوله أن یهدم جدار مسافات زمنیّه شاسعه سدّت بینه وبین الشخصیّات الأخری الّتی یستهدفها فی شعره. یدلّ قناع الشخصیات الدینیه فی شعره علی التزامه الوثیق بالقیم الإسلامیه السامیه، ویحظی قناع الشخصیّات الأدبیه فی شعره بمدی مشابهه مطلقه یراها بینه وبین الشاعر المستحضر. یستفید الشاعر من قناع الشخصیّات التأریخیه لیعتبر بالنصره والهزیمه من مصیرها، وینوی مغامرات الشخصیّات الشعبیه لیکشف عن ظروف جدیده تشغر منها حیاته الراهنه
۳۱۳.

دراسه أسالیب التکافؤ فی ترجمه محمد حزبائی زاده من روایه«حین ترکنا الجسر» على أساس نظریّه جوزیف مالون 1988م(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی اللغه العربیه و آدابها پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۶ 195 - 218

کلیدواژه‌ها: الترجمه جوزیف مالون حین ترکنَا الجِسر حزبائی زاده

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۸ تعداد دانلود : ۱۹۱
یعتنی نقد الترجمه وبرؤیه شامله بأبعاد معرفیه مختلفه للترجمه ولها أهمیه لدى المعنیّین بالأمر. وإذا کان هذا النقد دون تحیّز أو حقد ووفقاً لمبادئ الترجمه وأطرها الصحیحه ومستندا إلى العلم والمعرفه، فسیحدث تغییراً وتقدماً کبیراً .هناک العدید من الأسالیب والنظریات النقدیه للترجمه منها؛ نظریه جوزیف مالون. ویمکن أن یؤدّی استخدام الأسالیب الجدیده للترجمه إلى معالجه کثیر من المشاکل فی هذا المجال وما یرافقها. ویقدّم مالون للترجمه بعض الطرق، وهی: المطابقه، والتوافق، وإعاده التجمیع، والتبادل، وإعاده الترتیب. وفی هذا البحث تمت دراسه ترجمه محمد حزبائی زاده لروایه (حین ترکنا الجسر) لعبد الرحمن منیف بناء على نظریه جوزیف مالون. والبحث وصل إلی أنّ الترجمه کانت تتّفق مع عناصر المطابقه، والتوافق، وإعاده التجمیع. ونجحت فی نقل المعنى الضمنی للکلمه والرساله المخبأه فیها إلى القارئ نقلا صحیحاً مقارنه مع العنصرین الآخرین (التبادل وإعاده الترتیب).
۳۱۴.

مدلول الفعل وزمانه عند النحویین واللغویین والأصولیین آراء مهدی المخزومی، وتمام حسان والشهید الصدر نموذجا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش در زبان و ادبیات عربی بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۶ 139 - 152

کلیدواژه‌ها: مدلول الفعل زمان الفعل المخزومی تمام حسان الشهید الصدر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۲ تعداد دانلود : ۱۸۵
لا شک أن الفعل رکن أساسی فی بناء الجمله العربیه اهتم به رواد علم الصرف والنحو؛ وفی العصر الحاضر، ظهرت موجه جدیده تنظر إلى الفعل بنظره مختلفه، عما کانت عند القدامى. فرؤیه المعاصرین بالفعل ومدلوله وزمانه وأقسامه تختلف عن أسلافهم اختلافا بارزا؛ على هذا، نرى الاضطراب فی وضع مفهوم محدد للفعل وأقسامه عند المعاصرین من النحویین واللغویین والأصولیین؛ فلهذا، دراسه آراء ه ؤلاء وتبیین وجوه الاختلاف بینهم تتطلب اهتمام ا بالغا؛ من هنا، نتوخى فی هذا المقال بالاعتماد على المنهج الوصفی التحلیلی، تبیین المعای یر والمحددات التی ی عنون بها فی دراستهم بناءا على هذا السؤال: کیف وعلى أیه أسس ومعاییر قسّم النحاه المعاصرون الفعل؟ ومن المتوقع الوصول إلى أنهم یعتقدون بوجوب إعاده النظر فی ذلک بتحکیم لغه العصر ومناهجها؛ وذلک بدراسه آراء المخزومی ممثلا للنحویین وتمام حسان ممثلا للغویین والشهید الصدر ممثلا للأصولیین؛ أما المخزومی فهو یرفض القول بتقسیم الفعل على أساس الزمان مستدلا بأن بعض الأفعال لا یقع تحت هذه الأقسام المزعومه، بینما یفرق تمام حسان بین الزمن الصرفی والزمن النحوی، والشهید الصدر لا یعتبر الزمن مدلول الفعل، بل الفعل عنده مرکب من الماده والهیئه.
۳۱۵.

تحلیل مؤلفه های ادبیات پایداری در اشعار بدیع القشاعله بر اساس الگوی نشانه شناسی پیرس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد ادب عربی دوره ۱۲ بهار و تالستان ۱۴۰۱ شماره ۲۴(پیاپی ۸۲) 105 - 131

کلیدواژه‌ها: نشانه شناسی ادبی محور همنشینی و جانشینی ادبیات پایداری پیرس بدیع القشاعله

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۶ تعداد دانلود : ۲۶۹
نشانه شناسی ادبی یکی از روش های جدید نقد ادبی است که با کاوش در لایه های ثانویه متن، کنش های جهان درون متن را تحلیل می کند و نقش نشانه های زبانی را در تشکیل ساختار معنایی شعر واکاوی می کند. الگوی نشانه شناسی پیرس از مناسب ترین و دقیق ترین ابزارها برای نقد آثار ادبی به شمار می رود که با آن، نظام دلالتی شعر تحلیل می شود و نقش نشانه های زبانی در خلق قصیده بیان می شود. بدیع القشاعله شاعر فلسطینی از شاعران مقاومت است که با زبان شعری خاص خود مضمون های مقاومت را در اشعارش ساخته و پرداخته می کند و جهان بینی خود را با زبانی مجازی و غیرصریح بیان می کند. این نوشتار می کوشد با رویکردی توصیفی- تحلیلی و با تأکید بر الگوی نشانه شناسی پیرس، نحوه شکل گیری نشانه های مربوط به مفهوم مقاومت در قالب محور همنشینی و جانشینی کلام در اشعار بدیع القشاعله را تحلیل کند و تأثیر ارتباط میان بازنمون، موضوع و تفسیر را در خلق این نشانه ها نقد کند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که نشانه های مفهوم مقاومت در اشعار القشاعله در محور همنشینی از ترکیب و چینش واژگان کنار هم در بافت متن پدید می آیند و در محور جانشینی نیز واژگان با جایگزینی معانی مجازی و ثانویه به جای معنای حقیقی شان از زبان معیار عدول کرده و تبدیل به نشانه های زبانی می شوند که به مدلول ختم می شوند. این نشانه ها حاصل ارتباط میان مثلث معنایی بازنمون، موضوع و تفسیر هستند.
۳۱۶.

دراسه ملامح المیتاسرد فی روایه "عزازیل" لیوسف زیدان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی السردانیة العربیة جلد ۳ الربیع و الصیف ۱۴۴۴ شماره ۲ (پیاپی ۶) 214-243

کلیدواژه‌ها: المیتاسرد مابعد الحداثه روایه عزازیل یوسف زیدان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۳ تعداد دانلود : ۲۷۳
المیتاقصّ Metafication أو المیتاسرد هو نمط لکتابه الروایه وظاهره ولیده سرد مابعد الحداثه ومن ممیزاتها التجریب وکسر الأنماط المألوفه للروایه. لاشک أن المیتاسرد نوع من الانزیاح فی السرد الروائی والمیل إلی إنتاج رؤیه جدیده وخطاب جدید یسود علی الخطاب المتعارف لدی الجمیع. وعلی هذا الأساس، تفتح المیتاسردیه أکثر من أفق أمام المتلقی. کذلک إنها تعنی "القصه عن القصه" أی حدیث الروایه عن ذاتها وتوصیف عالمها الداخلی وتناقش تصوراتها النقدیه حول السرد. بید أن محاوله المیتاسرد فی کسر الأسلوب القدیم وهدمه وبنائه من جدید فی إطار مختلف، هو ما جعل منها تقنیه ما بعد حداثیه. الجدیر بالذکر بأنّ "ویلیام غاس" هو من أبرز الذین استخدموا هذا المصطلح فی الدراسات النقدیه. إنّ ظاهره المیتاقص حظیت باهتمام الباحثین وأخذوا یطبقونها علی عدد کثیر من الروایات العربیه وغیرها؛ ومن هنا أتت فکره هذا البحث فی تطبیق ملامح المیتاسردیه وأشکالها فی روایه "عزازیل" لیوسف زیدان وذلک اعتماداً علی المنهج الوصفی- التحلیلی. ومن ثم، یهدف هذا البحث إلی استکشاف الأشکال المیتاسردیه فی الروایه المذکوره من خلال تحلیل نصها الروائی لتبیین إبداعات الکاتب. ومن النتائج التی توصلنا إلیها فی هذا البحث هی أن یترائی أسلوب المیتاسرد فی هذه الروایه عبر مظاهر مثل: الإشاره إلی الکتابه، تمرد الشخصیات علی المؤلف، کسر التتابع الزمنی وغیرها من التقنیات المیتاسردیه.
۳۱۷.

معناشناسی تاریخی و توصیفی واژه «تلّ» در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادبیات عربی تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۹ 1 - 21

کلیدواژه‌ها: معناشناسی تک کاربرد محور جانشینی محور تقابل معنایی تلّ

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۶ تعداد دانلود : ۲۲۷
  نگارش پیش رو، معناشناسی تاریخی و توصیفی واژه «تلّ» است که ازجمله واژگان تک کاربرد (hapax legomenon) قرآن کریم به شمار می آید. شناخت واژگان به عنوان ارکان اصلی تشکیل دهنده ساختار جمله در فهم مقصود گوینده نقش بسزایی دارد ازاین رو کنکاش در سیر تحول واژگان و روابط معنایی آن ها را ضروری دانسته و بدین پژوهش اقدام کرده ایم. آشنایی مختصر با معناشناسی و دو گونه تاریخی و توصیفی آن و اشاره ای گذرا به رویکرد «تک کاربرد» و سابقه تاریخی آن، و بررسی این واژه در بستر تاریخ و آورده های معنایی آن به ویژه در عصر نزول و واکاوی آن در قالب معناشناسی توصیفی با روش تحقیق «توصیفی – تحلیلی»، هدف اصلی این مقاله می باشد. در گونه تاریخی، با کاوش در سیر تحول معنایی آن، مبرهن شد که در دوران قبل از نزول، در زبان های سامی به معنای «عَلّقَ» و «رَفَعَ» و در عصر جاهلی، اسم های «تلّ، تلیل، مِتلّ» به معنای «تپه، گردن و نیزه»، متضمّن معنای مرکزی برافراشتگی بوده است. در عصر نزول نیز این نتیجه حاصل شد که واژه «تلّ» با رویکرد گسترش معنایی، به معنای «بر زمین انداختن از بلندی» با آمیزه ای از مضامین قبل، معنایی جامع را با خود به ارمغان آورده است. در رهگذر معناشناسی توصیفی، به تبیین ژرفای لغوی آن و گزاره های جانشین و متقابل این واژه، دست یافتیم. ازاین رو بر محور جانشینی با أفعال: «خَرّ، هَوی، کَبَّ» و بر محور تقابل معنایی با افعال: «رَفَعَ،َ صَعِدَ، رَقی» رابطه معنایی دارد.  
۳۱۸.

بررسی و تحلیل کارکرد موسیقی در تصویر های شعری حافظ رجب برسی حلّی (نمونه های مورد مطالعه: مدایح و مراثی اهل بیت علیهم السلام)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: زبان و ادبیات عربی زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۱ 1 - 29

کلیدواژه‌ها: کارکرد زیبایی شناختی - معنایی موسیقی درونی موسیقی بیرونی شعر متعهد اهل بیت بُرسی حلی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۶ تعداد دانلود : ۲۱۵
موسیقی یکی از مهم ترین عناصر سازنده شعر است که سبب رستاخیز کلمات و تشخص واژه ها می شود. حافظ رجب برسی حلّی (744- 813ه.ق)، یکی از شاعران عصر مملوکی است که در مدح و رثای اهل بیت (ع) اشعاری بلیغ و نغز سروده و موسیقی در کلام او، جلو ه ای خاص دارد. ضرورت این پژوهش تبیین کارکرد معنایی انواع موسیقی در شعر و تبیین جایگاه ادبی برسی حلی به عنوان یک شاعر شیعی است که شعرش علاوه بر مضمون والا از زیبایی های لفظی و ساختاری در خدمت معنا برخوردار است. بنابراین هدف از پژوهش حاضر تحلیل کارکرد معنایی و زیباشناختی موسیقی در تصویرسازی های حلی است. در این مقاله که با روش توصیفی- تحلیلی انجام شد، یافته ها نشان داد که برسی با آگاهی از تأثیر موسیقی بر روان خوانندگان و آگاهی از جنبه های زیباشناختی موسیقی، در بهره گیری از موسیقی بیرونی و درونی موفق عمل کرده است؛ در حوزه موسیقی بیرونی به خوبی توانسته میان مضامین شعری خود و وزن و بحر انتخابی، هماهنگی برقرار کند که این هماهنگی، باعث ایجاد پیوندی مستحکم میان شعر او و موسیقی آن شده است؛ برسی برای ایجاد تأثیرات مختلف در خوانندگان و آفرینش فضاهای گوناگون به زیبایی و درستی از قافیه که هر کدام آهنگ مخصوص به خود را دارد بهره برده است؛ در حیطه ی موسیقی درونی نیز شاعر به شیوه ی هنری هم از موسیقی اصوات مانند تکرار و جناس و هم از موسیقی معنوی مانند مراعات النظیر، تلمیح و دیگر آرایه های بدیعی موسیقی آفرین استفاده کرده که باعث توافق، انسجام و هارمونی کلام شاعر شده و جلو های موسیقایی خاصی در شعرش به نمایش گذاشته که گوش نوازی و سحرانگیزی نغمه ها و آواها، به لذّت روحی مخاطب و در نتیجه انتقال هر چه بهتر معنا به ذهن او کمک شایانی می کند
۳۱۹.

الوظائف التواصلیّه للصوره الفوتوغرافیّه فی روایه "تغریبه القافر" لزهران القاسمی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی اللغه العربیه و آدابها پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۶ 1 - 24

کلیدواژه‌ها: الروایه العمانیه المعاصره الصوره الفوتوغرافیه الخطاب التواصلی زهران القاسمی روایه تغریبه القافر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۳ تعداد دانلود : ۲۴۸
تُعدّ الصوره إحدى وسائل التعبیر فی عملیه التواصل الإنسانی. ونظراً لمکانتها المهمّه، فإنها تجعل المرسل یخضع لمدى فاعلیتها على المُرسل إلیه. وقد استطاعت الصوره الفوتوغرافیّه أن تلامس مشاعر المرسل إلیه، فهی لغه بصریه تخاطب اللاوعی وغالباً ما تجعله یقتنع بمضمونها لا إرادیاً. من هنا تورق العلاقه بینها وبین الفن الروائیّ من خلال اقتحام ملامح النص الأدبیّ المنفتح على الفنون الأخرى، حیث إنّ دمج اللغه المکتوبه باللغه البصریه المتمثله بالصوره الفوتوغرافیّه فی صیغه مُوحَّده یُلزمنا الوقوف على حقلین دلالیین یتعلّقان بالنسق البصری والنسق اللسانی، حیث تُعتبر الصوره الفوتوغرافیّه أداه داعمه للنص السردی والعکس صحیح، إذ یکمن ذلک فی أنّ أحدهما یعزّز مضمون الآخر. تقف هذه الورقه البحثیه على المواطن المکثفه للصوره المرئیه فی روایه "تغریبه القافر" لزهران القاسمی الذی اعتمد فیها على البُعد البصری لإثراء نصه الأدبیّ ببعض مناظر القرى العمانیه کالترکیز على الجبال والودیان وبعض الأحداث المهمه فی الروایه، کی یوثّق العلاقه بینه وبین المُرسل إلیه. ویسعى هذا البحث لتبیین انفتاح تجربه القاسمی الروائیّه على الصوره البصریه کأداه تعبیریه وإظهار أهم الوظائف التی تؤدیها فی السرد الروائیّ لبیان فاعلیتها وفقاً للمنهج الوصفیّ- التحلیلیّ وبالترکیز على التداولیه لاستجلاء الوظائف التواصلیه. ویهدف هذا البحث إلى الکشف عن مدى التقارب بین لغه الصوره المرئیه والأدبیّه، وتداول خطاب الصوره الفوتوغرافیّه لتوجیه الأحداث حسب ما تقدّمه الصوره من وظائف فاعلیه ونشاط فی النص، وتقدیم رؤیه نقدیه لعلامات التواصل البصریّ. ومن أهم النتائج التی توصّلت إلیها هذه الدراسه هی أنّ الصوره الفوتوغرافیّه تمکّنت من وضع معلومات غزیره ودقیقه بین یدی المتلقی کالتوجیهات والإرشادات، وإظهار الأبعاد النفسیه للنص الروائیّ من خلال لغتها المرئیه والکشف عن الدلالات التعبیریه والخفیه لإیصال فکره معیّنه عن الشخصیات. ومن هذا المنطلق تنبثق النافذه البحثیه إلى عدّه وظائف تقوم بها الصوره البصریه فی النص الروائیّ کالوظیفه الإرشادیه والتعبیریه والسیکولوجیه والجمالیه.
۳۲۰.

جمالیّه التهجین وآلیاته فی روایه "عشر صلوات للجسد" لوفاء عبد الرزاق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی السردانیة العربیة جلد ۳ الربیع و الصیف ۱۴۴۴ شماره ۲ (پیاپی ۶) 94-125

کلیدواژه‌ها: التهجین الجمالیِه وفاء عبدالرزاق روایه عشر صلوات للجسد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۲ تعداد دانلود : ۲۷۹
إنّ التهجین بمعنى الإدماج والتنویع والخلط بین اللغات والأسالیب والخطابات والحوارات والأنواع الأدبیّه ضمن ملفوظ نصی واحد ویُعدّ من أهم المفاهیم النقدیّه فی دراسه الروایات والقصص. یُعتبر التهجین من وجهه نظر میخائیل باختین والشکلانیین الروس، أسلوباً فنیّاً، یدلّ على عبقریه الروائی وإتقانه فی کتابه الروایه البولیفونیّه. فتبرز أهمیّه البحث فی الکشف عن مکوّنات الروایات الجدیده للروائین من خلال الاستعانه بظاهره التهجین، وبالإضافه إلى ذلک إنّ دراسه هذه الظاهره تتیح للنقاد قدرات تحلیلیه تتخطى التحلیل التقلیدی الشائع. فالروایه المفضّله والممیّزه هی روایه مهجنه، منها روایه عشر صلوات للجسد لوفاء عبد الرزاق، فأحاط التهجین مکوّناتها؛ نحو الشخصیّه والفضاء الزمکانی وصوره اللغه والأسلوب. فأهمیّه ظاهره التهجین فی النقد التحلیلی للروایات الجدیده بالإضافه إلى أهمیه هذه الروایه التی تُعّدّ من الروایات التراثیه، دفعنا إلى اختیار هذا الموضوع. تسعى هذه الدراسه إلى استجلاء أسلوب توظیف التهجین فی روایه عشر صلوات للجسد لوفاء عبد الرزاق وکیفیّه امتصاصها للتهجین على أساس المنهج الوصفی-التحلیلی. من خلال هذه الروایه تبیّن لنا أنّ الروائیّه قد افتتحت روایتها على أجناس أدبیّه نحو الشعر والسیره الذاتیّه واستفادت من تقنیات هذه الأجناس بما یخدم نصوصها ویهبها دینامیّه جمالیّه. کما التجأت إلى تهجین الشخصیّات والأصوات والفضاءات الزمکانیّه. یتجلّى التهجین فی تعدّد الأمکنه والأزمنه بالانتقال من الماضی إلى الحاضر أو من مکان إلى آخر وکذلک تهجین الأطاریح الفکریّه مثل المزج بین الآراء والأفکار حول المرأه فی مختلف البلدان، فکلّ واحده من النساء تعبّر عن ألم مشترک مقابل تلک الآراء والأفکار الناشئه عن الأدیان والثقافات المختلفه فیما یتعلّق بهویه المرأه ومکانتها الاجتماعیه.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان