حمیدرضا تحریری

یکی از بهترین راه ها برای شناخت پدیده های گوناگون مرتبط با ساختارهای سیاسی و اقتصادی و همچنین فرهنگ عمومی و اجتماعی، بررسی دیدگاه افرادی است که به مثابه ناظر خارجی پدیده ها را ارزیابی می کنند؛ ازاین رو، بررسی آثار به جامانده از سیاحان و جهانگردانی که با اهداف گوناگون به گیلان سفرکرده و سفرنامه یا کتاب خاطرات به جا نهاده اند، حائز اهمیت است. سؤال اصلی تحقیق آن است که کنش های دینی گیلانیان چگونه در سفرنامه های عصر قاجار منعکس شده است؟ در پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوای کمی، تلاش شده است تا در راستای شناخت و آشنایی بیشتر با تاریخ اجتماعی گیلان، به واکاوی و بازنمایی کنش ها و نمادهای دینی مطرح شده در سفرنامه های اروپایی دوره قاجار پرداخته شود؛ از جنبه نظری با استفاده از نظریهه بازنمایی استوارت هال شاخص ها و مقوله های گزینش شده، در حیطه جغرافیایی گیلان از نگاه سیزده سفرنامه نویس اروپایی مورد بررسی قرار گرفته است؛ سفرنامه نویسانی که در گیلان اقامت داشته و یا در مقاطعی از این سرزمین عبور کرده اند. داده های به دست آمده در قالب سه مقوله اصلی «مناسک و نمادها» با بیشترین فراوانی شاخص های اماکن مذهبی، دعا و توسل و توجه به پیامبران، «احکام» با بیشترین فراوانی حجاب زنان، ناپاک بودن غیرمسلمان و شراب خواری و «ادیان» توجه به ادیان اسلام و مسیحیت دسته بندی شدند.