خلیل نعمتی

احمد بن حسن قطان از اساتید ناشناخته شیخ صدوق(ره) در مدرسه ری است که تنها اخباری از وی در آثار صدوق آمده است. این پژوهش تلاش دارد با بازخوانی اخبار برجای مانده از او در آثار این محدث- مورخ امامیه و مقایسه آن با منابع دیگر، به این پرسش پاسخ دهد که چرا یک محدث امامیه سراغ گزارش های یک راوی از اصحاب حدیث در این شهر رفته است و چه نوع گزارش هایی را دریافت کرده است؟ یافته ها نشان می دهد شیخ صدوق از وی گزارش هایی را دریافت کرده است که با رویکرد تاریخی کلامی وی سازگار بوده و در کنار اخبار امامیه می توانست یاریگر باورهای این محدث امامیه باشد. اخبار وی شامل روایاتی مرتبط با کلام، اخلاق، برخی ذکرها و گزارش های تاریخی مثل روایات «اثنی عشر خلیفه» می شود که صدوق برای اثبات جانشینی دوازده امام به ویژه در اثبات امامت حضرت حجت(ع) بهره گرفت.

اصل این که پیامبران پیشین درباره ظهور حضرت محمد پیشگویی هایی داشته اند در آیاتی از قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. مورخان و محدثان نیز خبرهایی از نوعی آگاهی و پیشگویی از بعثت حضرت در دوره های نزدیک به ظهور اسلام از سوی کاهنان و کشیشان ارائه داده اند. شیخ صدوق از عالمان به اخبار امامی در کتاب کمال الدین و تمام النعمه خبرهایی را در این موضوع از راویان امامی و غیر امامی نقل کرده است که با برخی از رویدادهای فراتاریخی همراه است. موضوع پیش رو میان رشته ای و با تاریخ، حدیث و رجال سرکار دارد و روش ترکیبی برای بررسی اسناد و تحلیل محتوا مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به اهمیت گزارش های یاد شده این پرسش پیش می آید که داده های گزارش شده از سوی صدوق تا چه اندازه با آیات قرآن و منابع تاریخی و روایی دیگر همگرا هستند؟ اسناد و محتوای این گزارش ها تا چه میزان اطمینان آور و نزدیک به واقع می نمایند؟یافته های پژوهش تأییدکننده این مدعاست که  در اصل و کلیت وجود بشارات النبی همخوان با آیات قرآنی و منابع تاریخی است و داستان های فرعی و برخی از  مطالب فراتاریخی اخبار، چندان با واقعیت و روایت های تاریخی سازگار نیست.