مریم امان پور

معماری ارزشمند ایران همواره در دوره های مختلف به فراخور شرایط، اصول خاصی داشته و منعکس کننده آن شرایط بوده است. از سویی مساجد ایران نیز همواره نشانه شکوه معماری ایرانی بوده که این مهم در دوره صفوی بیش از پیش آشکار می گردد. هندسه و استفاده از نقوش هندسی به عنوان یکی از بنیان های معماری سنتی، در مفهوم نمادین و فلسفی آن، تاثیرگذار روانی بر نیایشگر و تقویت حس وحدانیت در مساجد می باشد. هماهنگی موجود در بناهای مذهبی عصر صفوی، بیانگر هندسه ناب و خالص این عصر است. هدف این پژوهش بررسی جایگاه هندسه در معماری مساجد عصر صفویه با رویکرد هنر قدسی است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و جمع آورى داده ها، به روش کتابخانه ای و میدانی است. در این پژوهش پس از بررسی ویژگی های هنر و هندسه قدسی براساس اشکال و اعداد، به بررسی این هنر در مساجد امام و شیخ لطف الله در اصفهان پرداخته می شود. نتایج حاکی از آن است که نظم هندسی در پلان های هر دو مسجد براساس اشکال مربع، مستطیل و دایره بوده و نظم هندسی اعداد، صفر، سه، چهار و پنج می باشد. هنر قدسی در این مساجد براساس هنر هندسه و اصول نظم، تعادل، هماهنگی، تقارن و تناسب رعایت شده است.

امروزه در حوزه معماری، نگرش تفسیری سعی در بازنگری به تعریف مکان و ادراک جسمانی و احیای معنای مستتر در فضاهای انسان ساخت دارد. این مقاله به نقش بدن انسان در ادراک فضای خلق شده از منظر اندیشه های یوهانی پالاسما می پردازد. میزان حضور پذیری و ظرفیت و قابلیت تحرک پذیری بدن در فضای ساخته شده و نیز میزان تأثیرگذاری فضای پر و خالی بر ابعاد بدن مخاطب را می توان از ویژگی های اصلی معماری به شمار آورد. لذا ابتدا جایگاه پدیدارشناسی معماری را که به معنای نگریستن به معماری از درون تجربه آگاهانه است و به حضور وجودی انسان در جهان توجه دارد را مورد تدقیق قرار دادیم و سپس به موضوع ادراکات چند حسی در معماری که در فرایندهای پردازش ذهنی و بازنمایی، مهم ترین نقش را ایفا می کند، پرداختیم. این تحقیق با تأکید بر وجه کیفی و توصیفی شناخت مکان با توجه به رویکردهای ارائه شده توسط یوهانی پالاسما و از منظر پدیدارشناسی ادراکات چند حسی در فضای زیستی انجام گرفته است.

نقش تناسبات در معماری، در طول تاریخ غیرقابل انکار می باشد و محقق با مطالعات وسیعی که در این زمینه انجام داده است موفق به معرفی یک سیستم ارزیابی تناسباتی گشته که در 11 مرحله و به وسیله 9 سیستم تناسباتی شامل: مدول پایه و چندگانه، تناسبات مستطیل طلایی، مارپیچ طلایی، دایره های پیرو نسبت 1 به618/1، مستطیل افلاطونی، نسبت های رادیکالی، نسبت زرین، سیستم مدولار لوکوربوزیه و تناسبات کن و شاکو، دست به تحلیل تناسباتی زده است. هدف این پژوهش تدوین ضوابطی برای طراحی نماهای مسکونی مدرن با تکیه بر استخراج تناسبات هندسی است که منجر به زیبایی نما گردد. جامعه آماری این تحقیق نمای ساختمان های مسکونی معاصر ایران است که دارای ویژگی های معماری مدرن می باشد. جهت آزمون نظر بینندگان در ادراک زیبایی نمای این نمونه ها، از روش مصاحبه و پرسشنامه استفاده می شود. جامعه آماری مخاطبین 35 نفر در سه گروه: متخصصین، دانشجویان معماری و مردم عادی می باشند که از ایشان خواسته می شود تا ساختمان های منتخب را در سه گروه بسیار خوب، خوب و معمولی، بر اساس دو معیار زیبایی و تناسبات دسته بندی کنند. سپس بین منتخب های هر معیار همبستگی گرفته می شود و از نمونه شاهد برای اعتبارسنجی و راستی آزمایی آن بهره گرفته می شود.

در پژوهش حاضر، ابتدا محقق به دنبال انتخاب خانه هایی با نماهای زیبای مدرن از دیدگاه گروههای مختلف متخصصین، معماران حرفه ای، مردم عادی و... می باشد. هدف، استخراج اجزای مختلف این نماها و بررسی تناسبات هندسی موجود در آن ها می باشد. به این منظور، 21 خانه منتخب بر اساس نتایج مصاحبه و پرسشنامه ها از 35 نفر در دو گروه اصلی تقسیم بندی می گردد. زیبایی و تناسبات، به ترتیب معیار اصلی انتخاب در گروه اول و دوم، در نظر گرفته شده است. سپس از نماهای منتخب مشاهده مشارکتی با سیستم بلند فکر کردن، نسبت به علت وجود زیبایی صورت می گیرد و محقق به دنبال اثبات وجود قوانین تناسباتی مشخصی در این نماها می باشد. به دلیل تعداد زیاد نمونه های منتخب، نتایج به صورت متون وارد نرم افزار ATLAS TI شده و به روش کدینگ، کدگذاری باز و محوری می شوند. می توان برای القای زیبایی در نماها از بکارگیری مستطیل افقی و عمودی و یا ترکیب همزمانی آن ها با بهره گیری از تناسبات تداعی کننده این موضوع بهره جست.

مقدمه: انسان همواره تلاش کرده است تا با استفاده از توانایی های ذاتی و فکری خود بر چالش های طبیعی غلبه کند و محیطی آرام برای زندگی خود به وجود آورد. این تلاش ها، در برخی موارد، به آسیب به بستر طبیعی منجر شده است؛ از جمله ساخت و سازهایی که با گذشت زمان فرسوده می شوند و هویت خود را از دست می دهند. در گذشته، معماری به گونه ای طراحی می شد که با طبیعت هم راستا باشد و تعادل میان ساختارهای انسانی و محیط زیست برقرار شود. این همزیستی مسالمت آمیز میان معماری و طبیعت، با آغاز انقلاب صنعتی و افزایش شهرنشینی، دچار اختلال شد. نیاز به ساخت و ساز در این دوران، به به هم خوردن این تعادل و بروز بحران های زیست محیطی متعدد در دنیای مدرن منجر شد. همچنین، بی اعتنایی به بستر طبیعی شهرها آثار جبران ناپذیری را بر زندگی شهری داشته است. یکی از نگرش های مؤثر طی فرایند طراحی فضاهای عمومی شهری، رویکرد پایداری زیست محیطی است. پایداری زیست محیطی با تأکید بر انرژی های تجدید پذیر، به حفظ زیست پذیری کمک می کند. توسعه شهر تهران در سال های اخیر عمدتاً از طریق افزایش ساخت و سازهای بسیار صورت گرفته است. با این حال، بخش دیگری از این توسعه به ایجاد فضاهای تجاری در شهر مرتبط می شود. در این پژوهش به بررسی ابعاد زیست محیطی پرداخته شده است و مسئله اصلی پژوهش، یافتن مؤلفه های پایدار زیست محیطی تأثیرگذار بر ارتقای کیفی فضاهای عمومی شهری است. از طرف دیگر، توجه به زنجیره پایداری تنها مربوط به کشورهایی که در حال توسعه هستند، نیست و در سال های اخیر چرخه اقتصاد نوظهور نیز توجه ویژه ای به این مفهوم داشته است. در این مقاله، تلاش خواهد شد تا با شناسایی مؤلفه های پایدار زیست محیطی و بررسی تأثیر این مؤلفه ها بر بهبود کیفیت فضاهای عمومی شهری، ضرورت بازنگری در مفهوم فضاهای عمومی شهری در زمینه محیط زیست روشن شود. هدف پژوهش، پیدا کردن مؤلفه های پایدار زیست محیطی و سپس، بررسی میزان تأثیرگذاری این مؤلفه ها بر ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری (نمونه موردی: مراکز تجاری تهران) است. مواد و روش هادر این مطالعه، محققان با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختاریافته و تحلیل محتوای کیفی به بررسی دیدگاه های متخصصان معماری پرداخته اند. جامعه آماری پژوهش بر اساس جدول مورگان تعیین شده و داده ها از طریق پرسش نامه های پنج گانه لیکرت گردآوری شده اند. همچنین، مشاهده و حضور پژوهشگر در فضاهای تجاری در روزها و ساعت های مختلف انجام شده است. سپس، مطالعه نقشه ها و عکس های هوایی، آمارها و اطلاعات اینترنتی به عنوان ابزارهای تکمیلی جمع آوری اطلاعات به کار گرفته شده اند. همچنین، در تحلیل داده ها از آمار توصیفی شامل جد ول های فراوانی برای بررسی ویژگی های جمعیت شناختی نمونه ها و وضعیت متغیرهای تحقیق استفاده شده است. شناخت ویژگی های جمعیت شناختی جامعه و نمونه آماری می تواند درک محقق را از موضوع افزایش دهد و زمینه ساز تحلیل های آتی باشد. روش تحقیق براساس هدف پژوهش، کاربردی است. با توجه به نحوه گردآوری داده ها، تحقیق توصیفی و از نوع پیمایشی است که محقق به دنبال پاسخ به این سؤال است که مؤلفه های پایدار زیست محیطی به چه میزان می توانند بر ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری تأثیرگذار باشند. یافته هادر بخش یافته های تحقیق نتایج حاصل از کاربرد روش های استنباطی استفاده شده در پژوهش ارائه شده است. روش های معمول در آزمون فرضیات به این صورت است که ابتدا فرضیات آماری مطرح شده و پس از آن، بر اساس نتایج حاصل از نرم افزار آماری SPSS، نسبت به تأیید یا رد فرضیه های مورد نظر اقدام می شود. بر این اساس، در تحقیق حاضر برای آزمون فرضیات تحقیق از آزمون t تک نمونه ای/تک گروهی استفاده شده است. به این ترتیب که میانگین برای هر یک از فرضیات تحقیق با مقدار 3 سنجیده شد؛ هر چه مقدار t آزمون از مقدار 3 بزرگ تر باشد، نتیجه می گیریم که فرضیه مطرح شده را با اطمینان بیشتر می توان پذیرفت. همچنین، برای رتبه بندی مؤلفه های مؤثر بر پایدار زیست محیطی و تأثیر آن در فضاهای عمومی شهری (نمونه موردی: مراکز تجاری تهران) از آزمون فریدمن استفاده شد. براساس مطالعات کتابخانه ای و تحلیل داده های به دست آمده از مصاحبه ها و سپس تحلیل داده ها، یافته های این تحقیق چنین حاصل شد؛ مؤلفه کیفیت زیست محیطی از میان مؤلفه های تأثیرگذار بر ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری که عبارت اند از؛ مؤلفه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بیشترین تأثیر را در ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری دارد. همچنین، طبق آزمون های انجام شده نیز تأثیرگذاری تمامی ریز مؤلفه هایی که در فرضیه پژوهش مطرح شده و بر کیفیت فضاهای عمومی تأثیرگذار فرض شده بود نیز ثابت شد. نتیجه گیریدر یک جمع بندی کلی از یافته های پژوهش، می توان بیان کرد که در دهه های اخیر، توسعه ناپایدار شهری به آسیب های فراوان و آلودگی های زیست محیطی زیادی در شهرها منجر شده است. تحقیقات انجام شده در مورد مراکز تجاری شهر تهران نشان می دهد هیچ یک از این مراکز تجاری به پارامترهای پایداری زیست محیطی توجهی نکرده اند. بنابراین، معرفی الگوها و سیاست های معماری پایدار زیست محیطی و به کارگیری آن ها می تواند نه تنها ایده ای نوآورانه برای طراحی این مراکز باشد، بلکه به عنوان معیاری برای طراحی صحیح مجموعه های تجاری نیز مطرح شود. این پژوهش با هدف بررسی تأثیر مؤلفه های پایدار زیست محیطی بر ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری (نمونه موردی: مراکز تجاری تهران) انجام شده است. روش تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی بوده و ابزار گردآوری اطلاعات در پژوهش شامل پرسش نامه، مشاهده و حضور در فضاهای عمومی (تجاری) است. پژوهشگر در روزها و ساعت های مختلف در فضاهای مختلف تجاری در شهر تهران حضور داشته و از طریق پرسش نامه ها اطلاعات را جمع آوری کرده است. پرسش نامه بر اساس مبانی نظری تحقیق طراحی شده و جامعه آماری مشخص شده است. برای تجزیه و تحلیل داده های جمعیت شناسی نمونه آماری، از فنون آمار توصیفی مانند جدول فراوانی استفاده شده است. اکثریت نمونه تحقیق را زنان تشکیل می دهند و بیشتر اعضای نمونه در رده سنی ۳۷ تا ۴۷ سال قرار دارند. از نظر تحصیلات، اکثریت اعضا دارای مدرک کارشناسی هستند و بیشتر آن ها ساکن شهر تهران هستند. پس از آن، تمامی متغیرها و ریزمتغیرها در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و پس از بررسی سطح معناداری زیرمعیارها، مشخص شد که تمامی ریزمؤلفه ها با تأکید بر مؤلفه های زیست محیطی در ارتقای کیفیت فضاهای عمومی شهری تأثیرگذار هستند.