رضاعلی قاسمی نسب

واژگان در رسانه ها، هدفمند و برای القای مفاهیمی خاص، انتخاب می شوند، نگاهی گذرا به چگونگی -انتخاب واژگان در رسانه ها نشان می دهد معنای مورد نظر رسانه ها در ورای واژگان پنهان می شود- انتخاب هدفمند واژگان ، شامل فعالیت های ترجمه ای رسانه ها هم می شود. در این پژوهش، ابتدا به اهمیت و جایگاه ترجمه رسانه ای اشاره می کنیم، سپس در باره عواملی مانند سیاست و ایدئولوژی سخن می گوییم که چگونه به صورت نامحسوس در لایه های زیرین معنایی نفوذ کرده و خود را به شکل حقیقت به مخاطبان معرفی می کنند. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی و تحلیلی و جامعه آماری، متون خبری ترجمه شده عربی به فارسی و برعکس است؛ به این صورت که با جست وجو در رسانه های عربی و فارسی، متون خبری ای که در چندسال اخیر در این رسانه ها منتشر شده بود، جمع آوری شد و از بین این متون خبری، عبارت هایی که در راستای اهداف پژوهش بود به صورت هدفمند انتخاب شده و مورد بررسی قرار گرفتند. هدف از انتخاب رسانه های مختلف این است که بگوییم تکنیک استفاده از واژه ها برای انتقال معنای پنهان در ترجمه رسانه ای، محدود به رسانه خاصی نیست و در رسانه های مختلف وجود دارد. نتایج به دست آمده بیانگرآن است که مترجمان رسانه ها در انتخاب واژگان، تابع باورها و سیاست های رسانه خود هستند؛ بنابراین، تلاش می کنند با زیرکی تمام، واژه ای را برای انتقال معنا در ترجمه انتخاب کنند که اهداف و خواسته های رسانه خود را تأمین کنند و معنای موردنظر آن ها به مخاطب منتقل شود. استفاده از واژگان جایگزین به کارگیری واژه های دارای بار معنایی منفی، تغییر واژگان و افزودن صفت به برخی از واژه ها از جمله روش هایی هستند که مترجمان رسانه ها برای القای معانی و مفاهیم موردنظرخود در ترجمه به کار می گیرند.

رسانه ها نمی توانند مخاطبان خود را وادار سازند که «چگونه» بیندیشند؛ اما می توانند با به کارگیری مهارت هایی، آن ها را ترغیب کنند که به «چه موضوعی» فکر کنند، به همین منظور با برجسته سازی پیام هایی که در راستای اهداف آن هاست، توجه مخاطبان را به آن موضوع جلب می کنند. برای برجسته سازی پیام در رسانه ها، تکنیک های مختلفی وجود دارد که از جمله آن ها، تکنیک های زبانی است. پژوهش حاضر به تحلیل زبان شناختی خروج امریکا از برجام در گفتمان های دو شبکه « العربیه » عربستان و« المنار » لبنان با استفاده از الگوی ون دایک می پردازد. «برجسته سازی» و «حاشیه رانی» تکنیک هایی هستند که این دو شبکه تلاش کردند با بهره گیری از آن، قوت گفتمان خود را برجسته کنند ودرمقابل قوت غیر (دشمن) را به حاشیه ببرند و ضعف وی را برجسته کنند. داشتن ایدئولوژی متفاوت نسبت به برجام، معیار اصلی انتخاب این دو شبکه خبری بوده است. این شبکه ها تلاش کردند با استفاده از ابزارهای زبانی چون تکرار، مبالغه، تضاد، قصر و... به دنبال تأثیرگذاری بر مخاطب و اقناع وی باشند و به همین منظور با انتخاب دقیق حروف و واژگان به کار رفته در متن اخبار، واقعیت ها را به گونه ای دیگر نشان دهند و پیام پنهان مورد نظر خود را زیرکانه و غیرمستقیم به مخاطبان منتقل کنند.

إنّ استخدام أیّ ظاهره من ظواهر الأدب فی الشعر والنثر لا یکون عبثاً ومن دون دوافع مسبقه وینطبق ذلک علی التکرار، فأصبح التکرار من التقنیات الواضحه لبناء النص الخبریّ، إذ یلعب دوراً بارزاً فی معالم الوصول إلی مضمون النص ونقل المعانی الخفیّه فی النصوص الخبریّه للمخاطب ویعدّ أداه إستراتجیّه قویّه تؤدّی إلی توجیه الانتباه إلی اللغه ذاتها وتنبیه المتلقّی إلی ما یریده المتکلم أو الکاتب؛ فإنّ وسائل الإعلام تستخدم التکرار قاصدهً ترسیخ غایتها الرئیسه فی أذهان الناس وهی تمهید الطریق لقبول السیاسات المتبعه فی هذه الوسائل.ویقوم البحث الراهن بتحلیل النصوص الخبریّه فی قناتی "العالم والعربیّه"، مرکّزا علی دور التکرار فی مغالاه المعانی وأهمیّته فی انتباه المخاطب إلی بعض المعانی الخاصّه علی أساس نظریّه "فان دایک"؛ حیث تشیر نتائج البحث إلى کیفیّه محاوله أصحاب وسائل الإعلام وأسالیبهم لغرس صوره إیجابیّه لأنفسهم أو للجهات المتبوعه وصوره سلبیّه للجهات المعارضه لسیاساتهم فی أذهان الجمهور باستخدام تقنیه التکرار. ولهذا تستخدم فی قناه العالم الإخباریّه الحکومیّه الإیرانیّه کلمات مثل "النجاح"و"السلمیّ"و"الدفاعیّ" کما تتکرّر کلمات مثل "غیر سلمیّ" و"التهدید" و"القلق الشدید" فی قناه العربیّه السعودیّه؛ لأن ترتیب الکلمات الإیجابیّه أم السلبیّه معًا فی نص إخباریّ یتسبّب فی إنشاء صوره إیجابیّه أو سلبیّه عن إیران، فیتمّ تسجیلها فی أذهان الجمهور والتکرار یعمل مثل مطرقه ترسّخ هذه الصوره الإیجابیّه أو السلبیّه فی أذهان المخاطبین.فتکمن أهمیه هذا البحث فی أنّ التکرار هو من أکثر التقنیات المستفاده لنقل الرسائل الخفیّه إلی الجمهور، والتی حظیت باهتمام إعلامیّ کبیر، لا سیّما فی السنوات الأخیره، خاصّهً فی الأخبار المتعلّقه بإیران، حیث إنّ معرفه أسالیب استخدام هذه التقنیه فی وسائل الإعلام تزید من معرفه الجمهور الإعلامیّه.

هناک نوعان من المعنی للتراکیب والجمل فی علم اللغه: المعنی الأول أو الدلاله المرکزیّه وذلک جانب مشترک للدلاله یستخدمه الناس فی حیاتهم الاجتماعیّه والمعنی الثانی أو الدلاله الهامشیّه فهو ما یعبّر عنه بالمعنی الضمنیّ للکلمات أو العبارات. والاستعاره هی إحدی الأدوات اللغویّه لنقل المعنی الضمنیّ والغرض الرئیس منها هو خلق تصویر خاصّ فی ذهن المتلقّی بهدف التأثیر الأسهل والأعمق والإقناع المرضی له، حیث تستخدم الاستعاره علی نطاق واسع فی النصوص ولاسیّما النصوص الخبریّه التی تهدف إلی نقل أیدیولوجیّه ٍ ما. ویوضّح لنا هذا البحث بأنّه کیف تعتمد قنوات "العربیّه" و"الجزیره" و"المیادین" و"العالم" عام 2020م علی الاستعاره کوسیله مهمّه أو محوریّه بهدف تعزیز مواقفها الأیدیولوجیّه وترسیخها فی ضمائر المخاطبین، قد اعتمدت الدراسه نظریّه فان دایک فی تحلیل الخطاب لهذه القنوات وما یهمّنا فی هذا البحث لیس الجانب الفنّی للاستعاره فقط، بل نعتقد بأنّ وظیفه الاستعاره لا تکمن فی بعدها الفنّی فحسب، فنرکّز علی المعنی المقصود من الاستعاره والغرض الرئیس من استخدامها. إذن ما دفعنا إلی الموضوع هو أننا رأینا الکثیر من الباحثین والکتّاب العرب فی وسائل إعلام عربیّه یوظّفون الاستعاره فحسب ولا یتعمّقون فیها للحصول علی المعانی الخفیّه الّتی تقصد بها الاستعاره؛ فعرضناها موضوعاً للبحث. والسبب الرئیس فی اختیار هذه القنوات یعود إلی أنّ کلاً من هذه القنوات ذات نظره مختلفه بالنسبه إلی أحداث إیران وانتهی البحث إلی أنّ قناه العربیّه السعودیّه حاولت استخدام الاستعاره کأداه لمغالاه المعانی المتعلّقه بحقوق الإنسان ولاسیما حقوق السجناء فی إیران وتهمیش ما حقّقت إیران من إنجازات فی مکافحه کورونا، کما حاولت قناتا "العالم" الإیرانیّه و"المیادین" اللبنانیّه استخدام الاستعاره لتوحید الشعب الإیرانیّ لیصبح أقوی فی مکافحه فیروس"کورونا" کما أنّهما لاذتا بالتهمیش فلم تشیرا إلی السلبیّات فی المکافحه الإیرانیه وحاولت قناه الجزیره القطریّه أن تسلّط الضوء علی انتهاکات الولایات المتحده لحقوق الإنسان فی إیران وحاولت أن تلوم الولایات المتحده بسبب عقوباتها الشدیده علی الشعب الایرانّی فی هذه الظروف الصعبه.