خزرلر - تورک امپراتورلوغو
آرشیو
چکیده
آذربایجان ۶جی یوزیلده گؤی تورکلرین باتی بؤلگه لری ایچینده یئر آلیر. بو زامان آذربایجاندا کنفدراسیون کیمی بیری-بیری نین یانیندا یاشایان تورک بویلاری: هونلار، سابیرلر، قیپچاقلار، پئچئنئق لر، آوارلار، خزرلر و اوغوزلار موجود-ایدی. بونلارین ایچیندن گؤی تورکلره داها یاخین اولان بوی خزرلریدی. اونلار تاریخ بویو هونلارلا ایش بیرلیک لر ائتمیش، گؤی تورکلر ضعیفله دیگی زامان خزرلر باشا کئچیرلر و گؤی تورکلرین یئرینی آلیرلار. اونلارین دیلی تورکجه اولاراق حکومت بایراغینی اوجا ساخلاییرلار. اونلار باشقا قبیله لرله دوزگون داورانیب، عینی حالدا بیر سیرا قبیله لری -بولقارلار، ماجارلاری- سیخینتی آلتینا آلاراق آذربایجاندان کؤچمه لرینه سبب اولورلار. اؤزلری ده باشقا قبیله لر طرفیندن سیخینتی یا دوچار اولوب، عربلرین کسیلمز ساواشلارینا گؤره آذربایجاندان اوزاقلاشما مجبوریتینده اولورلار. خزر دنیزی اونلارین آدینا قویولموشدو. اونلارین خزر دنیزی ایله قارادنیز آراسیندا یاشایاراق بؤلگه لری آذربایجانا قدر اوزانمیشدیر؛ آنجاق دفعه لرله عرب قوشونویلا آذربایجاندا توققوشوب، ساواشی گاه اودوب، گاهدان دا اودوزموشلار: بونونلا بئله نئچه اون ایللیکلر آذربایجاندان(قاراباغ-اردبیل دن) توتوب موصل ه قدر استیلالارینی ساخلامیشلار. خزرلر آذربایجان تورکجه سی نین عیارلانماسیندا و یازی دیلی نین زنگینلشمه سینده بؤیوک ائتکی لر بیراخمیشلار. کئچمیشده خزرلردن اثر قالماییب سؤیلنسه ده، بوگون خزرلرین موزه لرده سرگیله نن قیزیل، گوموش بزک آلت لری، قاب-قاجاقلاری، اکینچی لیک آلت لری و حیوان بسله مک وسائلی گؤز قاباغیندادیر. هابئله چوخلو عمارتلر و معمارلیق نمونه لری ده اوزه چیخمیشدیر. بیر زامانلار خزرلردن هئچ بیر اثر قالماییب دئین لر بوگون یازیلی اثرلرین خزینه سی قارشیندا حیرتده قالیرلار. نئچه-نئچه ۱۰۰مین سؤزجویه مالیک اولان خزرلرین نئچه بؤیوک حجمده یازیلی کتابلاری: داستانلار، دوعالار و مکتوبلاری الیمیزده دیر. بورادا خزرلرین تاریخی ایله برابر اونلارین ادبی اثرلرینین ده تانیتیمینی اوخویاجاقسانیز. مقاله کتابخانا آختاریشلاری سویّه سینده داوام ائده رک عالیملرین اثرلریندن یارارلانمیشدیر.Khazars - Turkish Emperor Logo**** Xəzərlər - Türk İmperatoru Loqosu**** Hazarlar - Türk İmparatoru Logosu
Azerbaijan was in the territory of the Western Goy-Turks in the 6th century. At that time, the Turkic tribes in Azerbaijan lived side by side in a confederation: Huns, Sabirs, Kipchaks, Pechenegs, Avars, Khazars and Oghuzs. Of these, the closest tribe to the Goy-Turks was the Khazars. They have cooperated with the Huns throughout history, and when the Goy-Turks weaken, the Khazars take over and rely on the them instead. They are Turkic-speaking and keep the Turkish flag high. They treated other tribes fairly, but at the same time they put pressure on a number of tribes -the Bulgars and Hungarians- and caused them to migrate from Azerbaijan. They themselves were persecuted by other tribes and were forced to leave Azerbaijan due to the incessant wars of the Arabs. The Caspian Sea is called Khazar after them. They lived between the Caspian and the Black Seas, and their territory reached Azerbaijan. However, they repeatedly clashed with the Arab army in Azerbaijan, sometimes winning the war and sometimes losing: nevertheless, they maintained their dominance from Azerbaijan (Karabakh-Ardabil) to Mosul for several decades. The Khazars had a great influence on the calibration and enrichment of the literary Turkish language of Azerbaijan. Some have said that no trace of the Khazars remained in the past, but today we see before our eyes the abundance of decorative tools, dishes, agricultural tools and livestock equipment of the Khazars, which are exhibited in museums. Many of their buildings and architectural examples have been discovered. Those who once said that no trace of the Khazars remained are now amazed by the wealth of written works. Now we have several volumes of written books of the Khazars: in addition to stories, prayers and letters, we have a dictionary of one hundred thousand words. Here you will read the history of the Khazars, as well as an introduction to their literary works. The article is presented in the style of library research, citing the works of reputable historians and researchers.****
Azərbaycan 6-cı yüzildə göytürklərin qərb bölgələri içındə yer alır. Bu zaman Azərbaycanda konfedrasiya kımı bir-biri ilə yanaşı yaşayan türk boyları: hunlar, sabirlər, qıpçaqlar, peçeneqlər, avarlar, xəzərlər və oğuzlar mövcud idi. Bunların içindən göytürklərə daha yaxın olan boy xəzərlər idi. Onlar tarix boyu hunlarla işbirliyi etmişlər, göytürklər zəifələdiyi zaman xəzərlər başa keçmiş və göytürklərin yerini almışlar. Onların dili türkcə olaraq hökümət bayrağını uca saxlayırlar. Onlar başqa qəbilələrlə düzgün davranıb, eyni zamanda bir sıra qəbilələri − bulqarları, macarları əsarət altına alaraq Azərbaycandan köçmələrinə səbəb olurlar. Özləri də başqa qəbilələr tərəfindən sıxıntıya duçar olub, ərəblərin kəsilməz savaşlarına görə Azərbaycandan uzaqlaşmaq məcbüriyyətində qalırlar. Xəzər dənizi onların adına qoyulmuşdur. Onlar Xəzər dənizi ilə Qara dənız arasında yaşayır, bölgələri Azərbaycana qədər uzanırdı; ancaq dəfələrlə ərəb qoşunu ilə Azərbaycanda toqquşub, savaşı gah udub, gah da uduzmuşlar. Bununla belə neçə onilliklər Azərbaycandan (Qarabağ-Ərdəbildən) tutmuş Mosula qədər istilalarını saxlamışlar. Xəzərlər Azərbaycan türkcəsinin yerləşməsində və yazı dilinin zənginləşməsində böyük izlər qoymuşdurlar. Keçmişdə xəzərlərdən əsər qalmayıb söylənsə də bu gün xəzərlərin muzeylərdə sərgilənən qızıl, gumuş bəzək əşyaları, qab-qacaqları, əkinçilik və heyvançılıq alətləri və s. göz qabağındadır. Habelə çoxlu imarətlər və memarlıq numünələri də üzə çıxmışdır. Bir zamanlar xəzərlərdən heç bir əsər qalmayıb deyənlər bu gün yazılı əsərlərin xəzinəsi qarşında heyrətdə qalırlar. Neçə-neçə 100 mın sözə malik olan xəzərlərin böyük həcmdə yazılı kitabları: dastanları, duaları və məktubları əlimizdədir. Burada xəzərlərin tarixi ilə bərabər onların ədəbi əsərlərinin də tanıtımını oxuyacaqsınız. Məqalə kıtabxana axtarışları səviyyəsində olmaqla, alimlərin əsərlərindən istifadə edilmişdir.****
Azerbaycan, 6. yüzyılda Batı Göktürkleri topraklarındaydı. O zamanlar Azerbaycan'daki Türk kabileleri bir konfederasyon halinde yan yana yaşıyordu: Hunlar, Sabirler, Kıpçaklar, Peçenekler, Avarlar, Hazarlar ve Oğuzlar. Bunlardan Göktürklere en yakın kabile Hazarlardı. Tarih boyunca Hunlarla işbirliği yaptılar ve Göktürkler zayıfladığında Hazarlar yönetimi ele geçirdi ve onlara güvendi. Türkçe konuşurlar ve Türk bayrağını yüksekte tutarlar. Diğer kabilelere adil davranırlar, ancak aynı zamanda bir dizi kabileye -Bulgarlar ve Macarlar- baskı yaparlar ve onları Azerbaycan'dan göç etmeye zorlarlar. Kendileri de diğer kabileler tarafından zulüm gördüler ve Arapların aralıksız savaşları nedeniyle Azerbaycan'ı terk etmek zorunda kaldılar. Hazar Denizi, onların adıyla Hazar olarak anılır. Hazar ve Karadeniz arasında yaşıyorlardı ve toprakları Azerbaycan'a kadar uzanıyordu. Ancak, Azerbaycan'da Arap ordusuyla defalarca çarpıştılar, bazen savaşı kazandılar, bazen de kaybettiler: yine de, Azerbaycan'dan (Karabağ-Erdebil) Musul'a kadar birkaç on yıl boyunca hakimiyetlerini sürdürdüler. Hazarlar, Azerbaycan'ın edebi Türk dilinin kalibrasyonu ve zenginleştirilmesi üzerinde büyük bir etkiye sahipti. Bazıları, geçmişte Hazarlardan hiçbir iz kalmadığını söyledi, ancak bugün müzelerde sergilenen Hazarların bol miktarda dekoratif aleti, yemeği, tarım aleti ve hayvancılık ekipmanını gözümüzün önünde görüyoruz. Binalarının ve mimari örneklerinin çoğu keşfedildi. Bir zamanlar Hazarlardan hiçbir iz kalmadığını söyleyenler, şimdi yazılı eserlerin zenginliği karşısında hayrete düşüyorlar. Şimdi Hazarların birkaç ciltlik yazılı kitabına sahibi: hikayelere, dualara ve mektuplara ek olarak, yüz bin kelimelik bir sözlüğümüz var. Burada Hazarların tarihini ve edebi eserlerine bir giriş okuyacaksınız. Makale, saygın tarihçilerin ve araştırmacıların eserlerine atıfta bulunarak kütüphane araştırması tarzında sunulmuştur.
تبلیغات
