چوب فدرالیسم و تکاپوی غوغاسالاران
آرشیو
چکیده
طرح موضوع واگذاری اختیارات بیشتر به استانداران در جلسه شورای اداری پنجم دی ماه 1403 از سوی معاون اوّل رئیس جمهور و سپس تأکید بر موضوع از سوی رئیس جمهور، رئیس مجلس و برخی مقامات دیگر کشوری در زمره اتّفاقات مهم و پر سر و صدای ماه های اخیر بود. با وجود اینکه در صحبت های مقامات مذکور نامی از فدرالیسم به میان نیامد، لیکن گروهی از فعالان سیاسی، اساتید دانشگاه، روزنامه نگاران و صاحب نظران این گفته را به فدرالیسم تأویل کرده و به اظهار نظر پیرامون موضوع پرداختند. با صرف نظر از جدی بودن یا نبودن و قابلیّت اجرائی داشتن یا نداشتن طرح؛ گروهی این رویکرد را مثبت ارزیابی کرده و بر تناسب آن با ساختار جغرافیای انسانی ایران تأکید کرده و آن را راه حلی برای گریز از ناکارآمدی نظام اداری سنگین و فاقد انعطاف ایران دانستند. گروهی دیگر نیز با تندی و عصبیت خاصی به این طرح تاختند و طراحان آن را به جهل، بی سوادی، مسئولیت نشناسی و بی توجهی به شرایط خاص ایران متهم کردند. مخالفین طرح عمدتاً در زمره پیروان تندرو پان فارسیسم قرار داشتند و به روال همیشه به این موضوع نیز از دریچه منافع و هزمونی قوم پارس و در کنار آن ترکی ستیزی نگریستند. با وجود اینکه طرح پیشنهادی مذکور شامل همه ایالات می شد، لکن انگشت اتهام و حمله آنها عمدتاً به سمت آذربایجان و ترک ایرانی نشانه رفت و منتقدان به سبک ادبیات صد سال اخیر پان فارسیست های ایرانی تمرکززدایی یا فدرالیسم را به عنوان عاملی برای تقویت واگرایی و فرصت دادن به نیروهای گریز از مرکز تفسیر کردند. موضوع این نوشتار بررسی، تحلیل و پاسخ گویی به اظهارات مخالفان تمرکززدایی، یا اعطای اختیارات اجرائی بیشتر به استان ها می باشد. اظهارات مورد اشاره مخالفان در دو نشریه «مانتره» ارگان کانون ایران شناسی دانشگاه تهران و هفته نامه «تجارت فردا» درج گشته است.Pezeshkian, federalism and its opponents*********** Pezeşkian, federalizm və onun əleyhdarları********** Pezeshkian, federalizm ve muhalifleri
The proposal to delegate more authority to governors at the Administrative Council meeting on January 5. 2025, by the First Vice President, and then the emphasis on the issue by the President, the Speaker of the Parliament, and some other state officials, was among the important and high-profile events of recent months. Although federalism was not mentioned in the statements of the aforementioned officials, a group of political activists, university professors, journalists, and experts interpreted this statement as federalism and commented on the issue.
Regardless of whether the plan was serious or not and whether it was feasible or not, a group evaluated this approach positively, emphasizing its suitability with the structure of Iran's human geography and considering it a solution to escape the inefficiency of Iran's heavy and inflexible administrative system. Another group attacked this plan with particular vehemence and nervousness. And its designers were accused of ignorance, illiteracy, irresponsibility, and disregard for the specific conditions of Iran. The opponents of the plan were mainly among the extremist followers of Pan-Persianism, and as always, they viewed this issue from the perspective of the interests and rivalry of the Persian people, along with anti-Turkism.
Although the proposed plan included all states, the finger of accusation and attack was mainly pointed at Azerbaijan and Iranian Turks, and critics, in the style of the literature of the last hundred years of Iranian pan-fascists, interpreted decentralization or federalism as a factor that would strengthen divergence and give opportunity to centrifugal forces. The subject of this article is to examine, analyze, and respond to the statements of those opposed to decentralization, or granting more executive powers to the provinces. The statements cited by the opponents have been published in two publications: “Mantra”, the organ of the Iranian Studies Center of the University of Tehran, and the weekly “Tomorrow's Commerce”.********************
2025-cü il yanvarın 5-də keçirilən inzibati şura iclasında birinci vitse-prezident tərəfindən qubernatorlara daha çox səlahiyyətlərin verilməsi, daha sonra isə prezident, parlament sədri və ölkənin bəzi digər vəzifəli şəxslərinin bu məsələni vurğulaması məsələsi son ayların mühüm və səs-küylü hadisələrindən idi. Adıçəkilən məmurların çıxışlarında federalizmdən söz açılmasa da, bir qrup siyasi fəal, universitet professorları, jurnalist və ekspertlər bu bəyanatı federalizm kimi şərh edərək məsələyə münasibət bildiriblər.
Ciddiliyindən və ya olmamasından və planın olub-olmamasının mümkünlüyündən asılı olmayaraq; bir qrup bu yanaşmanı müsbət qiymətləndirdi və onun İranın insan coğrafi quruluşu ilə uyğunluğunu vurğuladı və bunu İranın ağır və çevik olmayan inzibati sisteminin səmərəsizliyindən qaçınmaq üçün həll yolu hesab etdi. Başqa bir qrup isə xüsusi bir tələskənlik və əsəbiliklə bu plana qaçdı. Dizaynerlər isə onu məlumatsızlıqda, savadsızlıqda, məsuliyyətsizlikdə və İranın xüsusi şərtlərinə diqqətsizlikdə ittiham ediblər. Planın əleyhdarları əsasən panfarsçılığın radikal ardıcılları arasında idi və həmişə olduğu kimi bu məsələyə fars xalqının mənafeyi və məğlubiyyəti, eyni zamanda antitürkizm prizmasından baxırdılar.
Təklif olunan plan bütün dövlətləri əhatə etsə də, onların ittihamları və hücumları əsasən Azərbaycan və İran Türkiyəsinə yönəlmişdi və tənqidçilər mərkəzdənqaçma və ya federalizmi İran panfaşistlərinin son yüz ilin ədəbiyyatı üslubunda fikir ayrılığını gücləndirən və mərkəzdənqaçma qüvvələrinə imkan verən amil kimi şərh edirdilər. Bu yazının mövzusu mərkəzsizləşdirmə və ya əyalətlərə daha çox icra səlahiyyətlərinin verilməsi əleyhdarlarının bəyanatlarını araşdırmaq, təhlil etmək və onlara cavab verməkdir. Müxaliflərin qeyd etdiyi bəyanatlar iki nəşrdə - Tehran Universitetinin İranologiya Mərkəzinin orqanı olan “Mantra” və həftəlik “Ticarat Fərda” qəzetində dərc olunub.*********
5 Ocak 2025'te yapılan idare meclisi toplantısında birinci başkan vekili tarafından valilere daha fazla yetki verilmesi ve ardından cumhurbaşkanı, meclis başkanı ve ülkenin diğer bazı yetkilileri tarafından konunun vurgulanması konusu son ayların önemli ve gürültülü olayları arasındaydı. Adı geçen yetkililerin konuşmalarında federalizmden bahsedilmese de bir grup siyasi aktivist, üniversite profesörü, gazeteci ve uzman, bu açıklamayı federalizm olarak yorumlayarak konuya ilişkin yorumlarda bulundu.
Ciddiyeti olsun ya da olmasın, bir planın olması ya da olmamasının fizibilitesi ne olursa olsun; bir grup bu yaklaşımı olumlu değerlendirerek İran'ın beşeri coğrafya yapısına uygunluğunu vurgulayarak, İran'ın ağır ve esnek olmayan idari sisteminin verimsizliğini ortadan kaldıracak bir çözüm olarak değerlendirdi. Başka bir grup ise özel bir aciliyet ve gerginlikle bu plana koştu. Tasarımcılar da onu cehalet, bilgisizlik, sorumsuzluk ve İran'ın özel koşullarına dikkatsizlikle suçladı. Planın karşıtları çoğunlukla Pan-Persçiliğin radikal taraftarları arasında yer alıyordu ve her zaman olduğu gibi meseleye Pers halkının çıkarları ve yenilgisi, aynı zamanda da Türk karşıtlığı perspektifinden bakıyorlardı.
Önerilen plan tüm devletleri kapsasa da, suçlamaları ve saldırıları esas olarak Azerbaycan ve İran Türkiye'sine yönelikti ve eleştirmenler, ademi merkeziyetçiliği veya federalizmi, İran pan-faşistlerinin son yüz yıllık edebiyatı tarzında, ayrılıkları güçlendirecek ve merkezkaç güçlere fırsatlar verecek bir faktör olarak yorumladılar. Bu makalenin konusu, yerinden yönetim veya illere daha fazla yürütme yetkisi verilmesi karşıtlarının açıklamalarının araştırılması, analiz edilmesi ve bunlara yanıt verilmesidir. Muhaliflerin dile getirdiği açıklamalar Tahran Üniversitesi İranoloji Merkezi yayın organı Mantra ve haftalık Tijarat Farda gazetesi olmak üzere iki yayında yayınlandı.
تبلیغات
