حکم وقف و تقسیم سهام آب قنات فرهادآباد شیراز (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
فرهادمیرزا معتمدالدوله در مدت حکومت بر فارس (1293-1298ق) به عمران و آبادانی شیراز توجه ویژه ای کرد؛ ازجمله به لای روبی و اصلاح قنات های کریم خانی پرداخت که در خلال این اقدام، بنیاد قنات تازه ای گذاشته شد و «فرهادآباد» نام گرفت. فرهادمیرزا بخشی از آب این قنات را وقف و بخشی را میان بزرگان فارس تقسیم کرد. از قنات فرهادآباد شیراز اطلاع چندانی در دست نیست و تنها در برخی منابع محلی به اختصار از آن یاد شده است؛ ازاین رو، هدف از این پژوهش شناخت ابعاد تاریخی، شروط وقف و تقسیم سهام آب قنات فرهادآباد شیراز بر پایه خوانش حکم فرهادمیرزا معتمدالدوله در این خصوص است. این مقاله با روش تحقیق تاریخی، با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر اسناد آرشیوی و منابع دست اول تاریخی نوشته شده است. نتایج بررسی ها نشان می دهد که قنات فرهادآباد در نزدیکی چشمه جوشک، در صحرای قصر قمشه قرار داشت. این قنات در اوایل شعبان 1295ق، هنگام بازدید فرهادمیرزا معتمدالدوله از قنات های کریم خانی کشف شد، اما بهره برداری از آن تا حدود یک سال بعد به طول انجامید. حجم آب قنات فرهادآباد در حدود یک تا یک ونیم سنگ بود. این آب از طریق نهر اعظم به سمت شیراز می آمد و در مقسّم اعلای این نهر در دو بند رودخانه و مقرّب می افتاد و به مصرف می رسید. آب قنات فرهادآباد به چهارده سهم تقسیم شده بود: چهار سهم بر مدرسه خان شیراز و آب انبار مجاور آن وقف بود و مابقی به ده تن از علما و رجال متنفذ فارس، به ازای هر نفر یک سهم اختصاص داشت. به احتمال، فرهادمیرزا پیش از وداع با حکومت فارس (ربیع الثانی 1298ق)، موضوع مصرف بخشی از سهام وقفی این قنات را به نفع تکیه (مقبره) عصمت السلطنه، همسر فرزند خود عبدالعلی میرزا در حافظیه تغییر داده است. او ثواب خیرات قنات فرهادآباد را به روح پدر و مادر خود و پدر و مادر ناصرالدین شاه قاجار تقدیم کرده است. آثار خیر این اقدام بیشتر به نفع معدودی از رجال شیراز تمام شده است.Decree on the Endowment and Distribution of Shares of Water from the Farhadabad Qanat in Shiraz
Farhad Mirza Mo'tamed al-Dowleh, during his governorship over Fars (1293–1298 AH), paid special attention to the development and prosperity of Shiraz. Among his efforts was the dredging and restoration of the Karim Khani qanats, during which a new qanat was established and named "Farhadabad.". Farhad Mirza endowed a portion of this qanat's water and distributed another portion among the nobles in Fars. Little is known about the Farhadabad qanat in Shiraz, with only a few local sources briefly mentioning it. Therefore, the present study aims to explore the historical dimensions, endowment conditions, and distribution of water shares from the Farhadabad qanat based on the decree issued by Farhad Mirza Mo'tamed al-Dowleh on this matter. This article adopts a historical research method with a descriptive-analytical approach, relying on archival documents and first-hand historical sources. The findings indicate that the Farhadabad qanat was located near the Jowshak spring in the Qasr-e Qomsheh plain. It was discovered in early Sha'ban 1295 AH during Farhad Mirza Mo'tamed al-Dowleh's inspection of the Karim Khani qanats, but its utilization took about a year to start. The water volume of the Farhadabad qanat was approximately one to one-and-a-half sang[1]. The water flowed toward Shiraz via the *Nahr-e A'zam* (Great Canal) and into the main distribution point (*Maqsam-e A'la*) along two river bends (*Band-e Rudkhaneh* and Moqarrab), where it was used. The water from the Farhadabad qanat was divided into fourteen shares: four shares were endowed to the Khan School in Shiraz and its adjacent reservoir, while the remaining ten shares were allocated to ten influential scholars and dignitaries of Fars, with one share per person. It is likely that before his departure from the governorship of Fars (Rabī' al-Thānī 1298 AH), Farhad Mirza modified the endowment terms, redirecting part of the qanat's shares in favor of the Takyeh (mausoleum) of *Esmat al-Saltaneh*, the wife of his son Abdolali Mirza, located in the Hafeziyeh complex. He dedicated the charitable rewards (thawab) of the Farhadabad qanat to the souls of his parents and the parents of Naser al-Din Shah Qajar. However, the benefits of this endowment primarily favored a select few nobles of Shiraz. [1] A traditional unit of water measurement
تبلیغات
