دو نظام تکیه ای و ساخت وزنی متفاوت در زبان فارسی: پدیده ای ناشی از دوزبان گونگی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
منبع:
نامه فرهنگستان دوره 24 خرداد و تیر 1404 شماره 2 (پیاپی 96) ویژه نامه زبان ها و گویش های ایرانی
حوزه‌های تخصصی:
شماره صفحات:
۵۱ - ۷۳
دریافت مقاله
تعداد دانلود :
۱
آرشیو
چکیده
در این مقاله از وجود پیوستاری از دوزبان گونگی در زبان فارسی ایران سخن گفته ایم که در منتها الیه یک سمت آن فارسی شمرده ادبی (یا شعری) و در سوی دیگرش فارسی گفتاری قرار دارد. سپس بحث کرده ایم که گونه ادبی فارسی در مقام فراگونه، و گونه گفتاری در مقام فروگونه، دارای نظام های تکیه ای متفاوتی هستند، و بی توجهی به این تفاوت و یا خلط آنها با هم در پژوهش های آواشناسان و واج شناسان باعث بروز توصیف های متناقضی از نظام تکیه فارسی شده است. این مقاله مشتمل بر سه بخش است. در بخش نخست از مشابهت های کلی تکیه در دو گونه فارسی گفتاری و فارسی ادبی از حیث محل تکیه اصلی، تکیه زیروبمی و موارد خلاف قاعده سخن گفته ایم؛ در بخش دوم براساس مدل رده شناسی متیو گوردون (2016) تفاوت های رده شناختی این دو نظام تکیه ای را شرح داده ایم و به این نتیجه رسیده ایم که کلمات گونه گفتاری فارسی به رده نظام های غیرحساس به کمّیت با تکیه ثابت پایانی تعلق دارد، اما کلمات گونه ادبی فارسی متعلق به رده نظام های دارای تکیه اصلی ثابت پایانی و تکیه های ثانوی نامقید و حساس به کمّیت است. و بالاخره در بخش سوم پس از توضیح مختصری درباره مؤلفه های وزنی کلمات فارسی براساس آراءِ هیز (1981) کوشیده ایم تا در چهارچوب نظریه تکیه وزنی بروس هیز (1995) توصیفی از ساختمان وزنی کلمات فارسی در هر دو گونه این زبان به دست دهیم. در این بخش بحث کرده ایم که کلمات فارسی گفتاری فاقد پایه های دوتایی و تکیه های ثانوی هستند و هر کلمه واجی خود یک پایه مستقل محسوب می شود، اما کلمات فارسی گونه ادبی دارای ریتم آیمبی، پایه های دوتاییِ ناهم دیرش و تکرارشونده و حساس به کمّیت و راست گرا هستند.Two stress systems and metrical structures in Persian: A diglossic situation
In this article, we have talked about a continuum of diglossic situation in Persian language in Iran: high varity (literary eloquent language), and the low varity (the standard spoken language). This article consists of three parts. In the first part, we have talked about the general similarities between spoken Persian and literary Persian in terms of such factors as the lexical stress placement, pitch accent, and some cases that are contrary to the general rule of main stress. In the second part, based on a typological model (Gordon 2016), the typological differences of these two stress systems have been discussed and it has been shown that Persian spoken words belong to the category of quantity-insensitive systems with fixed final main stress without secondary stress, but the Persian literary words however, belong to the category of quantity-sensitive systems for secondary stress and having a final fixed main stress. And finally, in the third part, first the metrical parameters in Persian words has been discussed based on Hayes' metrical parameters (1981) and then a description of the metrical structures of Persian words in both varieties of this language has been given based on Hayes' metrical stress theory (1995). In this part, we have shown that spoken Persian words have neither binary feet nor secondary stresses, and that each phonological word has to be considered as an independent foot, but literary Persian words do have iambic rhythm, even-duration and repetitive binary quantity- sensitive and right-dominant feet.
تبلیغات
