شورش

دیدگاه شیعه و اهل سنت راجع به قیام های مردمی علیه حاکم جائر متفاوت و گاهی درمقابل هم قرار دارد. این اختلافات در تفاوت مبانی کلامی ایشان درخصوص خلافت ریشه دارد. بی شک توجیه شدن مسلمانان نسبت به این موضوع از عوامل عزت، اقتدار و نیز انسجام جامعه اسلامی است. دراین تحقیق باروش توصیفی تحلیلی سعی بر این است که ضمن تبیین دیدگاه ها و ادله اندیشمندان شیعه و اهل سنت پیرامون مشروعیت حکومت، نظرات آنان راجع به قیام های مردمی علیه حاکم جائر مورد بررسی قرار گیرد. یافته های تحقیق نشان می دهد که بیشتراندیشمندان اهل سنت با تمسک به روایات وارده، قهر و غلبه را یکی از راه های مشروعیت حکومت دانسته و به همین دلیل قیام مردمی علیه حاکم جائر را جایز نمی دانند. در مقابل،اندیشمندان شیعه با استناد به آیات و روایات، ایستادگی در برابر حاکم ظالم و قیام علیه او را از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر دانسته و در نتیجه، قیام در برابر حاکم جائر را نه تنها جایز، بلکه واجب می دانند.

از نخستین روزهای سیاست ورزی در ایران، شورش و دگرگونی سیاسی یکی از مقولات مهم اندیشه و عمل سیاسی بوده است. هرچند واژه انقلاب واژه ای مدرن است و به همین دلیل در عنوان از واژه شورش استفاده شده؛ ولی نوع کنشی که برای براندازی یک رژیم سیاسی انجام می شد شباهت زیادی با مفهوم انقلاب امروزی دارد. در ایران باستان به عنوان یکی از باسابقه ترین تمدن ها و دولت ها، مقوله دگرگونی سیاسی یا شورش نقش مهمی داشته است. با نگاهی به نخستین شورش تاریخ ایران که در دوره هخامنشی رخ داد می توان اهمیت مقولات سیاسی مهمی چون شورش را در ایران قدیم نشان داد. هدف این مقاله نشان دادن نقطه های آغازین درباره مقوله دگرگونی سیاسی در تاریخ ایران قدیم از خلال بررسی یکی از مهم ترین متون دوره هخامنشی یعنی سنگ نوشته بیستون است. روش این مقاله تحلیل محتواست و می کوشد تا از طریق تحلیل محتوای کیفی یکی از متون اثرگذار این دوره که نقش مهمی در تفکر سیاسی ایرانیان داشته، مقوله دگرگونی یا به تعبیر امروزی انقلاب را از خلال آن استخراج و تحلیل کند. یافته مقاله آن است که اولاً مفهومی به نام «خویشکاری» مهم ترین مبنای نظری نظم سیاسی و اجتماعی ایران قدیم بوده است؛ ثانیاً نظم بوروکراتیک هخامنشی از مبانی مشروعیت سه گانه الهی، نژادی و کارکردی برخوردار بود؛ ثالثاً درنتیجه خدشه بر این مبانی، هرم حاکمیت دچار تفرقه و شورش شد؛ رابعاً دستگاه ریشه دار دولت توانست ایالت های شورشی را مهار و شاه جدید را به قدرت برگرداند و شورش را در بلندمدت ناکام گذارد. نتیجه این بررسی آن است که هرگاه خویشکاری در جامعه دچار اختلال شود، ثبات به هم خورده و جامعه با شورش، نافرمانی و انقلاب روبه رو خواهد شد، پدیده ای که در طولانی ترین ادوار ایران باستان نیز لباس واقعیت به تن کرد.