کردی

زبان شناسی اجتماعی یا جامعه شناسی زبان حوزه ای میان رشته ای است. از یک سو، به زیرنظام های آوایی، واژگانی، نحوی، معناشناختی و کاربردشناختیِ زبان نظر دارد و از سوی دیگر، تحولات در نظام های یادشده را در بستر تحولات اجتماعی بررسی و پیش بینی می کند. جهان معاصر از منظر پراکندگی زبان ها چهره ساده و یکدستی ندارد و تجربه زیسته ملت ها و دولت ها نشان می دهد که برای فهم و مواجهه با بسیاری از رویدادهای اجتماعی-زبانی نظیر مهاجرت های گسترده، به حاشیه رفتن و زوال زبان های اقلیت، خشونت های اجتماعی ناشی از تبعیضات و تعصبات زبانی ناچاریم به دستاوردهای زبان شناسی اجتماعی تکیه کنیم. با اندکی دقت در مطالعات اخیر درمی یابیم که این توجه به تدریج در دستور کار نهادهای رسمی برخی کشورها قرار گرفته است. برای ارائه نمونه می توان به گزارش رسمی منتشر شده توسط اداره آمار آمریکا اشاره کرد. در گزارش مزبور، طراحان و مجریان سرشماری کشور امریکا اذعان کرده اند که برای انجام سرشماری ملی و مصاحبه با شهروندان غیرانگلیسی زبان ناچار بوده اند شیوه های رایج در زبان شناسی اجتماعی را به مأموران سرشماری آموزش دهند(پان، 2007). ساختار کتاب کتاب مورد بررسی به زبان انگلیسی است و در نگارش تمام مقالات، اصول و هنجارهای متداول در ژانر آکادمیک رعایت شده است. کتاب شامل بخش آغازین، متن مقالات و نمایه است. در بخش آغازین صفحه عنوان، شناسنامه، فهرست مطالب، معرفی نویسندگان، فهرست تصاویر و فهرست جدول ها درج شده است. کتاب شامل یازده فصل است که در سه بخش طبقه بندی شده اند. در انتهای کتاب نیز نمایه ای از واژه های کلیدی به همراه شماره صفحه راهنما دیده می شود. در مجموع 12 محقق در تدوین مقالات این کتاب مشارکت داشته اند که از این تعداد، تنها سه نفر وابستگی سازمانی داخلی دارند و بقیه در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی خارج از کشور مشغول تحصیل و کار هستند.

پژوهش پیشِ رو مطالعه ای موردی است که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. در این پژوهش تلاش شده است با مطالعه برخی جای نام های کردی در استان کرمانشاه -باتوجه به معنا و خوانش آن ها درمیانِ گویشوران کُرد- بازخوردهای معنایی و خوانشی فارسی نویسی در این جای نام ها و احتمال آسیب رساندن فارسی نویسی به آن ها بررسی شود. یافته های این پژوهش نشان داد که فارسی نویسیِ جای نام های کردی استان کرمانشاه چهار بازخورد معنایی و خوانشی دارد: الف) دگرگونی معنایی و خوانشی جای نام ها؛ ب) بی معناشدن و ازبین رفتن خوانش کردی جای نام ها؛ ج) ثبات معنایی جای نام ها با معادل نویسی فارسی و ازمیان رفتن خوانش کردی آن ها؛ د) حفظ تقریبی خوانش کردی جای نام ها و انتقال نیافتن معنای آن ها به غیرکردزبانان. بیشتر این بازخوردها که بازخوردهای یک تا سه را شامل می شوند، حاصل فارسی نویسی واژه ها برپایه ریشه شناسی عامیانه یا همان ریشه شناسی برپایه حدس و گمان است. باتوجه به یافته های یادشده، در این پژوهش مشخص شد که فارسی نویسی جای نام های کردی در استان کرمانشاه، به اصالت خوانش و معنای آن ها آسیبی جدی رسانده است.

در نوشتار پیشِ رو با رویکرد تاریخی، فرایند افراشتگی درزمانی واکه در چارچوب واج شناسی زایشی چامسکی و هله (1968) در بافت های گوناگون واجی در گویش کردی سنقرکلیایی بررسی شده است. فرایند افراشتگیِ درزمانی واکه افتاده /a/ به واکه میانیِ [e]؛ واکه های میانی /e/ و /e:/ به واکه افراشته [i]؛ و واکه میانی /o:/ به واکه افراشته [u] از نظر درزمانی در واژه های نمونه ارائه شده، از شکل فارسی میانه تا دوره نو در این گویش بررسی شده است. داده های این پژوهش به دو شیوه بررسی اسناد مکتوب تاریخی و مصاحبه میدانی از گویشوران بومی گردآوری شده اند. واژه های نمونه بررسی شده در پژوهش حاضر برگرفته از فرهنگ مردوخ (1392) است. در این جستار مشخص شد که فرایند افراشتگی درزمانی واکه در گذر از دوره باستان به دوره نو در این گویش در بافتِ هم نشینی واکه ها با همخوان هایِ افراشته لثوی-کامیِ /ʃ/، /ʒ/، /ʧ/، /ʤ/؛ نرمکامی هایِ /ŋ/، /g/، /k/ و خیشومی هایِ /m/ و /n/ رخ داده است.