جیمز پل جی

ماهیت تمدن غرب مبتنی بر سیطره و سلطه بر هر تمدنی است. ازجمله نگرانی ها و دغدغه های متفکران اسلامی، نوع و نحوه ی مواجهه ی تمدن اسلام در مقابل تمدن غرب بود. در این راستا پس از انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای با درک اهمیت و ضرورت چگونگی رویارویی دنیای اسلام با تمدن غرب، بیانات متعددی در خصوص تمدن نوین اسلامی داشتند. در مقاله ی حاضر، نگارندگان مترصد این هستند که با استفاده از روش تحلیل گفتمان جیمز پل جی، بیانات آیت الله خامنه ای در خصوص تمدن نوین اسلامی را مورد بررسی قرار دهند. سؤال پژوهش این است که تحلیل گفتمان بیانات آیت الله خامنه ای در مورد تمدن نوین اسلامی بر اساس روش نظریه جیمز پل جی به چه صورت است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد با توجه به هفت مؤلفه ی سازندگی نظریه جیمز پل جی در گفتمان بیانات آیت الله خامنه ای در خصوص تمدن نوین اسلامی مواردی همچون فرهنگ غرب به عنوان یک فرهنگ مهاجم و مضر برای ایجاد تمدن نوین اسلامی، رابطه میان علم و تمدن نوین اسلامی، رابطه میان دانش مسلمین و بهره گیری از ابزار و امکانات جهانی جهت تحقق تمدن نوین اسلامی، کنش امت اسلامی در جهت تحقق تمدن نوین اسلامی، رابطه میان دانشگاه ها و مدیران و رؤسای آن و ایجاد و تحقق تمدن نوین اسلامی، سیاست بهره گیری از نرم افزار یا سبک زندگی در جهت تحقق تمدن نوین اسلامی و جمهوری اسلامی به عنوان یک نمونه ی موفق از کشورهای اسلامی در جهت تحقق تمدن نوین اسلامی دارای اهمیت و ارزشمند است.  

هدف اصلی مقاله حاضر تحلیل محتوای آثار گفتمان مذهبی با استفاده از روش نظریه تحلیل گفتمان جیمز پل جی است. گفتمان مذهبی با الهام از آثار و کتب موثر سعی در جذب مردم در فرایند انقلاب اسلامی بود.نویسنده در این مقاله در پی پاسخ به این سوال است که تحلیل محتوای آثار گفتمان مذهبی در فرایند انقلاب اسلامی بر اساس نظریه جیمز پل جی به چه صورت می باشد؟ گفتمان مذهبی در فرایند انقلاب اسلامی به دو خرده گفتمانِ نواندیشان مجدد و نواندیشان متجدد تقسیم می شود. روش مورد استفاده در این مقاله روش تحلیل گفتمان با کمک از نظریه تحلیل گفتمان جیمز پل جی است. یافته های پژوهش نشان می دهد با توجه به هفت مولفه سازندگیِ نظریه جیمز پل جی، هر دو خرده گفتمان در وضعیت زندگی مسلمانان، در برداشت از اسلام، در عدم توجه مسلمانان به اسلام، در اسلام به عنوان دین کامل، در هویت دینی ایرانی، در نقش استعمار، در مفاهیم ارزشی دینی، در فقه پویا، در بهره گیری از عاشورا، در بازگشت به خویشتن، در ترسیم وضعیت مطلوب، در احیای عزت نفس، در حمایت از مستضعفین و در وحدت سیاسی دارای وجوه اشتراک هستند. از سوی دیگر هر دو خرده گفتمان در آسیب شناسی مسائل جامعه، در ایران شناسی، در دال مرکزی، در حمایت یا عدم حمایت از پهلوی، در تبیین دین سنتی، در پذیرش علوم و فنون جدید، در نوع آگاه سازی جامعه مخاطب، در تقدس بخشی، در تمسک به سنت و در عامل انحطاط دارای وجوه افتراق و اختلاف هستند.

نادر ابراهیمی 49 اثر کودک و نوجوان منتشر کرد که تاکنون در هیچ کار پژوهشی با رویکرد تحلیل گفتمان تأثیر گفتمانهای سیاسی-اجتماعی بر آنها بررسی نشده است. در این مقاله، سعی شده است با تکیه بر دو نظریه تحلیل گفتمان جیمز پل جی و نورمن فرکلاف، تأثیر گفتمانهای سیاسی-اجتماعی بر آثار کودک و نوجوان او نشان داده شود. نتایج پژوهش نشان می دهد «ایراندوستی» همواره در مرکز توجه ابراهیمی قرار داشته است با این تفاوت که تحت تأثیر تحولات سیاسی-اجتماعی، عناصری به این گفتمان ملی گرایانه افزوده یا از آن کاسته می شود: 1. در سالهای پیش از انقلاب، داستانهای ابراهیمی بیشتر ذیل گفتمانهای ملی درونزا قرار می گیرد که بر تلاش و کار ملی برای ساخت ایران تأکید می کند. 2. همزمان با پیروزی انقلاب، عنصر «سیاست» آشکارا به داستانهای او راه می یابد و از این حیث می توان آثار او را ذیل گفتمان انقلابی قرار داد با محوریت پرداختن به طاغوت ستیزی، بزرگداشت انقلاب و مبارزات انقلابیون. 3. با پایان یافتن جنگ، داستانهای او ذیل «گفتمان سازندگی» صورتبندی می شود که در آن همچنان ایراندوستی در مرکز توجه قرار دارد و بیش از هر چیز به تواناییهای بالقوه ایران در زمینه صنعت و به طورکلی توسعه اقتصادی تأکید می شود. ادبیات او در این دوران همچنان سیاسی است و عنصر «غرب ستیزی» بیش از دوره های قبل در آثارش دیده می شود.

زبان و آثار زبانی ازجمله نوشته های ادبی، هیچ گاه از وجوه ایدئولوژیک برکنار نیستند. هدف این پژوهش، تبیین ایدئولوژی ها و گفتمان های سیاسی خودی و دیگری در رمان دختر رعیت نوشته به آذین بود. برای بررسی، از نظریه و روش تحلیل گفتمان انتقادی (رویکردهای جیمز پل جی و نورمن فرکلاف) بهره گیری شد. با استفاده از نظریه جی، مسائل برجسته شده، هویت ها، روابط اجتماعی-سیاسی، کنش ها، منافع اجتماعی و غیره بررسی شد. نظریه فرکلاف به منظور تبیین گفتمان های خودی و دیگری به کار بسته شد. برخی دستاوردهای پژوهش بدین شرح است: در رمان، برخی مسائل سیاسی عصر مشروطه از 1286 تا 1300ش (پایان جنبش جنگل) برجسته شده است؛ مانند اوضاع نابسامان ایران، اشغال ایران در جنگ جهانی اول، استعمار انگلیس و روسیه، استبداد داخلی و مهم تر از همه جنبش جنگل و انقلاب سوسیالیستی گیلان. برخی وجوه ایدئولوژیک رمان عبارت است از: هواداری از رعیت، کارگر و پیشه ور؛ انتقاد از زمین داران و ثروتمندان؛ لزوم آگاهی و مبارزه با استبداد و استعمار برای رسیدن به جامعه آرمانی بی طبقه. به آذین عضو حزب توده بوده و رمان را به سبک «رئالیسم سوسیالیستی» نگاشته است. در رمان، گفتمان چپ (سوسیالیسم)، به صورت «خودی» و گفتمان حاکم (قاجار و پهلوی)، گفتمان اسلام گرا (تشیع) و امپریالیسم به صورت «دیگری» بازنمایی شده است. رمان، مخالف قدرتِ حاکم و وضعِ موجود و خواهان دگرگونیِ آن است. جنبش جنگل که متعهد به اسلام و تشیع بوده، با دیدگاهی منفی نمایش داده شده است. نویسنده برخی واقعیت های تاریخی را نادیده گرفته است. او نقش کمونیست ها را برجسته ساخته و اهمیت جنبش جنگل را فروکاسته و گاهی اقدامات سودمندشان را ناگفته رها کرده است. نویسنده از سران جنبش، به ویژه میرزا کوچک خان، به دلیل داشتن اندیشه های اسلامی و مخالفت با کمونیسم، انتقاد کرده و او را ساده لوح، غیرسیاستمدار، ناسازگار، پیمان شکن و ترسو نشان داده است. نویسنده انقلاب گیلان را حاصل تلاش کمونیست های ایران (هم فکران خود) می داند. بازنمایی رویدادها و هویت های رمان، با آنچه در منابع معتبر تاریخی آورده شده، متفاوت است.