درخت حوزه‌های تخصصی

جایگاه برتر علمی امام علی(ع) نه تنها در باور شیعیان، امری مسلم است، بلکه اهل سنت و بسیاری از اندیشمندان غیرمسلمان و مستشرقان نیز به آن اعتراف دارند. اندیشمندان غیر مسلمان و مستشرقان درباره جایگاه علمی امام علی(ع) دو دیدگاه ارائه کرده اند: از یکسو، بسیاری از ایشان با استفاده از منابع معتبر و نگاهی محققانه، دیدگاهی مثبت ارائه کرده و برجستگی های علمی آن بزرگوار را در حوزه تفسیر، فقه، قضا، ادبیات عرب، خطابه و... تشریح نموده و خدمات علمی ایشان را ارزیابی کرده و به تحسین ایشان پرداخته اند. و از سوی دیگر، عده ای اندک از مستشرقان با اهداف مغرضانه و در مواردی با استفاده از منابع نامعتبر، درخصوص جایگاه علمی آن حضرت، در برخی از عرصه ها تشکیک کرده، دلیل عدم موفقیت ایشان را ناشی از برخی ناتوانی ها دانسته اند. این مقاله با رویکرد اسنادی به بررسی حیات علمی حضرت علی(ع)، از منظر مستشرقان و اندیشمندان غیر مسلمان می پردازد. و درصصد نقد دیدگاه دوم است.

یکی از فضایل اهل بیت، علم اعطا شده خداوند به آنهاست. روایات الکافی و بصائر الدرجات به این موضوع تصریح دارند و آیه 49 سوره عنکبوت را ناظر و بلکه مختصّ به اهل بیت عصمت و طهارت دانسته اند. برای بررسی این اختصاص، اصطلاح «اوتو العلم» که با واژه «علم و عالم» اندکی متفاوت است، در قرآن کاویده و نظرات مفسّران آورده شد. این مفهوم، ویژه اهل بیت نیست، امّا عطا شدگان علم در آیه 49 سوره عنکبوت، تنها همان اهل بیت هستند. این آیه، قرآن را نه واژه و نوشته، بلکه آیه هایی روشن در سینه «اوتوا العلم» دانسته است. روایت های متعدد اثباتکننده این انحصار را نیز در این نوشتار آورده ایم.

یکی از رویکردهایی که در مورد نقش امام علی× در انتشار علم و سنت نبوی می توان درنظر گرفت این است که اساساً رشد علمی در بلاد اسلامی در سده اول چگونه صورت گرفت و انتقال علم به این بلاد و امصار با چه فرایند و مکانیسمی تحقق یافته است؟ چه کسانی در این انتقال علوم مؤثر بوده اند و ایشان در علم خود با علی× چه ارتباطی داشته اند؟ ادعا این است که سوق دادن مسلمانان به سمت توجه جدی به علم و دانش (نه فقط علم دین) و شکل گیری این روند در جامعه تازه تشکیل یافته اسلامی در این دوره در بلاد به علی× منسوب است. برای اثبات این موضوع علاوه بر اقدامات مستقیم آن حضرت در کوفه و یمن، به نقش برخی شاگردان مستقیم ایشان مانند مانند ابن عباس و ابن مسعود و حسن بصری در مناطقی مانند مکه و بصره و کوفه توجه و روشن شده که پایه گذاری دانش در این سرزمین ها در سده اول به واسطه فعالیت علمی ایشان بوده است.

حبیب بن مُظاهر اسدی از یاران برجسته و تأثیرگذار امام حسین(ع) است که در کربلا به شهادت رسید. این تحقیق با روش توصیفی به بررسی چگونگی مبارزه و شهادت حبیب بن مُظاهر پرداخته و به این نتیجه انجامیده است که حبیب پس از دگرگونی اوضاع کوفه و شهادت مسلم بن عقیل، خود را به کربلا رساند و در حمایت از امام حسین(ع) بسیار تلاش کرد. حبیب در هر صحنه برای حمایت از امام حسین(ع) اعلام آمادگی می کرد و در موقعیت های حساس در برابر لشکر دشمن به محاجه و موعظه می پرداخت و در نبرد با آنان پیشگام بود. حبیب به سبب تجربه زیادی که در امور جنگ داشت، از سوی امام حسین(ع) به عنوان فرمانده جناح چپ لشکر منصوب شد. حبیب در میدان نبرد با رَجزهای خود، صبر، مقاومت، فداکاری و شجاعت اصحاب سیدالشهدا(ع) و نیز کینه توزی و شرارت دشمن را بازگو می کرد. حبیب سرانجام توسط افرادی از بنی تمیم به شهادت رسید. قاتلان حبیب سر آن بزرگوار را از بدن جدا کرده، به گردن اسب آویختند و در میان لشکر گردش دادند و سپس به کوفه نزد ابن زیاد بردند. شهادت حبیب بر امام حسین(ع) بسیار سخت و شکننده بود.