درخت حوزه‌های تخصصی

امروزه اطلاعات منتشر شده در مجلات پایه شکل گیری بسیاری از تحقیقات می باشد. ولی افزایش سریع حجم مدارک و توسعه رشته های علمی موجب پیدایش مشکلاتی در دستیابی به اطلاعات منتشر شده است. برای محققانی که در زمینه های گوناگون علمی دست اندرکار پژوهش هستند مطالعه کلیه مدارکی که در زمینه تخصصی آنها منتشر شده است امکان پذیر نیست و یکی از طرق راهیابی سریع به محتوای مدارک علمی و خصوصاً مقالات “عنوان” است. عنوان هر اثر جلوه ای از هویت آن اثر است و به تعبیری نخستین جلوه ای از متن است که خواننده با آن روبرو می شود.

ماهیت کتابخانه‌ها و کتابداری با استفاده از تکنولوژی الکترونیک به سرعت به سوی مدرنیزه شدن می‌رود. مسلماً در طرحهای معمول کتابخانه‌های آینده، خدمات و تکنولوژی جدید توسط افرادی که کتابدار نامیده می‌شوند، اداره و کنترل می گردد. متاءسفانه در این میان، رقابت موجود بین کتابداران و سایر افرادی که برای کنترل و مدیریت منابع اطلاعاتی و ارائه خدمات، خود را محق می دانند، نادیده انگاشته شده است. در برنامه‌های آموزش کتابداری، بایستی افرادی برای کتابخانه‌های جدید تربیت شوند. در این کتابخانه‌ها کتابداران، نیازمند انجام کار با سایر گروهها و افرادی هستند که مایل اند خدمات اطلاعاتی را به تمام استفاده کنندگان ارائه دهند. بحث بر سر این است که علاوه بر رقابتی که امروزه بین مسائل سنتی و مدرن کتابخانه‌ها وجود دارد، کتابداران به کسب مهارتها برای ایجاد ارتباط صحیح و حل مسائل و نیز درک کاملی از مسایل مدیریتی احتیاج دارند. این مسئله معمولا در برنامه های آموزشی کتابداران و اطلاع رسانی مورد تاءئید قرار نگرفته است.

آلمانی است و امروز از دانشمندان و متخصصان اطلاعرسانی در سطح بینالمللی به شمار میآید. مؤسسه کتابداری دانشگاه هومبولت – برلین بعد از توسعه و تبدیل به “مؤسسه کتابداری و اطلاعات علمی“ درسال 1966“ اقتراحی تحت عنوان: “موضوع و وظایف کتابداری و دانش اطلاع – دکومانتاسیون“ مناسبات بین این دو حوزه و وجوه اشتراک و افتراق آنها با یکدیگر“ ترتیب داد. کوبلیتس نیز در این اقتراح شرکت جست و مقاله مبسوطی در این مورد نوشت که در “نشریه مرکزی کتابداری“ (Zentralblatt fur Bibliothekswesen-Leipzig Jahrgang 83. 1996, Heft 12 S.689-720) چاپ شده است. آنچه در اینجا مطالعه میفرمائید ترجمه این مقاله است, باید دانست که بر مطالب مندرج در این مقاله انتقادهای شدیدی بوسیله متخصصان دیگر نوشته شده است. از جمله مقالهای است که هینریش رولوف Heinrich Roloff تحت عنوان “راجع به جایگاه کتابداری“ نوشته که در یکی از شمارههای دیگر همین مجله به چاپ رسیده است. امیدواریم که مقاله انتقادی مذکور را نیز به فرصت ترجمه کنیم و آن را در دسترس همکاران محترم و سایر هممیهنان علاقمند به این رشته از علوم قرار دهیم.

پیدا کردن اصول و معیارهای موضوع سازی ذهنی و فرآیندی که در ذهن کاوشگران اطلاعات در هنگام بیان موضوعات, برای پاسخ یابی از طریق زبان کنترل شده ماشین خوان روی می دهد یک فرآیند پیچیده, مهم و تأثیرگذارد در جریان تهیه سرعنوان های موضوعی است. از طرفی ترکیب بندی عبارات کاوش با یک زبان مشترک بین انسان و ماشین از جمله مسایلی است که همیشه متخصصان بانکهای اطلاعاتی و کاوشگران اطلاعات را دچار مشکل می سازد. به همین دلیل و با توجه به ساختار بانکهای اطلاعاتی, حوزه موضوعی کاوش, میزان آگاهی های عمومی کاوشگر, زبان رایج تخصصی میان ورزندگان یک رشته خاص موضوعی, مسایل و مشکلات زبانی, ساختار اصطلاحنامه به کار گرفته شده در بانک اطلاعاتی و... است که راهبردهای کاوش طراحی و اجرا می شوند. در این مسیر سرعنوانهای موضوعی نقش عمده ای را دارا هستند. حل این مسائل می تواند به پیدا کردن راه حل های مؤثری برای سرعنوانهای موضوعی بینجامد.

در دوران پس از جنگ جهانی دوم حجم انتشارات, خصوصاً انتشارات علمی تخصصی به طور فوقالعادهای افزایش یافته است. در هر موضع صدها کتاب, مجله و گزارش انتشار مییابد و پدیدهای را به وجود میورد که گاه “انفجار انتشارات“ و گاه “انفجار اطلاعات“ نامیده میشود. دیگر تنها “نوشته“ برای ثبت اطلاعات و انتقال آن کافی نیست بلکه انواع وسایل چون فیلم و میکروفیلم, صفحه و نوار جز اینها برای ثبت وانتقال اطلاعات به کار گرفته میشود. یکی از نتایج این ا مر آن است که روشهای قراردادی طبقهبندی به طور عمده به کار تنظیم کتاب در قفسه کمک میکند و سرعنوانهای موضوعی نیز به طور کلی برای کتاب مناسب است. این روشها در مورد فهرست کردن موضوعات بسیار ریز و جزیی با محدودیتهایی روبرو است که مانع نمایهسازی دقیق مدارکی که غیر از کتاب هستند میشود.

از آنجا که به دلایل گوناگون, هیچ کتابخانه ای را نمی توان یافت که مدارک لازم را برای تأمین نیازهای مراجعان خود در اختیار داشته باشد, همکاری بین کتابخانه ها برای پاسخ به نیاز مراجعان به عنوان هدف اصلی, الزامی می نماید. اشتراک منابع یا همکاری بین کتابخانه ها از طریق برنامه های متعدد, دستیابی به این هدف را تسهیل می کند. هدف برخی از این برنامه ها, افزایش دسترسی استفاده کنندگان به منابع موجود به صورت مستقیم و غیرمستقیم است. در این مقاله راهکار جدیدی برای اشتراک منابع موجود در کتابخانه های دانشگاهی و تخصصی در سطح کشور از طریق یک روش استاندارد و رسمی ارائه می شود. علاوه بر این انواع برنامه های اشتراک منابع بررسی می شود و مقایسه ای بین دسترسی مستقیم و غیرمستقیم به منابع صورت می گیرد. در پایان, مدل منطقی یا مفهومی “عضویت فراگیر کتابخانه ها” شامل هدف ها, پوشش, خط مشی ها, مکانیسم ها و فرآیندهای آن ارائه و نتایج اجرای آزمایشی این طرح که با عنوان “طرح تعمیم خدمات کتابخانه های تخصصی به افراد غیرعضو” انجام شده, بررسی خواهد شد.

در این مقاله نقشی را که خدمات بین المللی اطلاع رسانی کشاورزی می تواند در فرآیند توسعه ایفا نماید، نشان داده می شود. رئوس مهمترین مشکلاتی که کارکنان خدمات اطلاع رسانی در کشورهای در حال توسعه با آن رو به رو هستند، بیان می گردد. سپس از چگونگی سازمان دادن بهترین خدمات اطلاعاتی برای استفاده کنندگان در کشورهای جهان سوم بحث می شود.

« «جامعه اطلاعاتی» امروز دیگر به مدد نشست‌ها و سمینارهای ملی و منطقه‌ای و پوشش مناسب خبری آن‌ها توسط سازمان‌های اطلاع‌رسانی رسانه‌ای کشور ، برای قاطبه هموطنان و بسیاری از فارسی‌زبانان مفهومی آشنا محسوب می‌شود. آنقدر که هر روزنامه و مجله‌ای (از مجلات فنی ـ تخصصی گرفته تا نشریات عامه‌پسند و به اصطلاح زرد) را ورق بزنید، بعید است به مطلبی در اینباره برنخورید. این البته برای یک رشته علمی یا یک حوزه پژوهش تخصصی، هم خوب است و هم بد. خوب است چون از یکسو توجه سیاستمداران را جلب می‌کند و از سوی دیگر افکار عمومی را نه‌تنها پذیرای صرف بودجه در آن زمینه می‌سازد، که این امر را به خواسته ایشان بدل می‌کند؛ و بد است چون از فرط تکرار و راه‌یافتن به زبان عامه باعث بی‌میلی و حتی پرهیز پژوهشگران می‌شود، و اذهان را آنقدر خسته و ملول می‌سازد که دیگر توجهی را برنمی‌انگیزد و در نتیجه هم پشتوانه افکار عمومی را از دست می‌دهد و هم حساسیت اولیای امور را و بدین ترتیب، پر واضح و آشکار و حتی بدیهی است که دیگر هیچ آدم عاقلی هم پیدا نمی‌شود که برای چیزی که همه فکر می‌کنند همه چیزش را می‌دانند، ذره‌ای هزینه کند . اما به رغم این همه هیاهو، هنوز کمتر پژوهش جدی و قابل قبولی در این زمینه انجام گرفته یا به زبان فارسی منتشر شده است. این کاستی البته خاص ایران نیست، که تا حدودی عارضه‌ای جهانی است در هر حال کتاب حاضر در این وانفسا، چه به اعتبار عنوان پرطمطراقش (که ناشر را واداشته تا آن را ذیل مجموعه «مطالعات راهبردی» دسته‌بندی نماید)، چه به اعتبار نویسنده‌اش، و چه به اعتبار ناشرش که از دو سو به مراکز پژوهشی و دانشگاهی نسب می‌برد، در خواننده انتظارات زیادی ایجاد می‌کند. در این نوشته پس از معرفی اجمالی کتاب به ارزیابی همین نکته می‌پردازیم که تا چه پایه در برآوردن چنان انتظاراتی موفق بوده است .

روش پژوهش پیمایشی ـ توصیفی است. جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از پرسشنامه و با مراجعة حضوری پژوهشگر به مسئولان بخش سفارش و اطلاع‌رسانی 15 دانشگاه دولتی شهر تهران انجام گرفته است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌دهد که کل ‌جامعة مورد پژوهش از خدمات و مجموعه پایگاه‌ها و نشریات الکترونیکی شرکت رزسیستم و نسیم ایمان بهره می‌برند و همگی در خرید کنسرسیومی، مشترک می‌باشند. در مجموع میانگین کلی 78/1 [i] در ارزیابی خدمات شرکت رزسیستم و به‌طور متوسط 77/1 برای خدمات شرکت نسیم ایمان، رضایت نسبی جامعة پژوهش از خدمات هر دو شرکت را نشان ‌می‌دهد. از علل اصلی نارضایتی دانشگاه‌ها از شرکت رزسیستم و نسیم ایمان، افزایش بی‌رویة هزینة اشتراک ‌منابع ‌الکترونیکی به‌صورت سالانه و عدم تعهد کامل به قراردادهای میان شرکت و دانشگاه‌ها عنوان شده است. برای رفع این مشکلات لازم است در مرحلة نخست شرکت‌ها خط‌مشی مناسبی برای ارائة خدمات متناسب با نیاز دانشگاه‌ها تهیه نمایند. ارائة این خدمات، باید در جهت رسیدگی و برطرف کردن نیاز آنها به شرط عرضة خدمات با تعرفه‌های مناسب باشد. در مرحله دوم مسئولان مربوط می‌بایست شرایط حضور کارگزاران دیگری را در عرصة رقابت فراهم نمایند، یا زمینه را برای برقراری ارتباط مستقیم دانشگاه‌ها در قالب خرید کنسرسیومی با ناشرین خارجی فراهم کنند.

ایجاد امکان‌ دسترسی‌ مستقیم‌ به‌ خدمات‌ کتابخانه‌ها و بهره‌مندی‌ از خدمات‌ آنها به‌ عنوان‌ روش‌ پیشنهادی‌ برای‌ تکمیل‌ روش‌ «امانت‌ بین‌ کتابخانه‌ها»، حدود پنج‌ سال‌ پیش‌ از سوی‌ مرکز اطلاعات‌ و مدارک‌ علمی‌ ایران‌ پیشنهاد و در قالب‌ «طرح‌ تعمیم‌ خدمات‌ کتابخانه‌های‌ تخصصی‌ به‌ افراد غیر عضو» طی‌ سال‌های‌77ـ1374 به‌ صورت‌ آزمایشی‌ به‌ مرحله‌ اجرا درآمد. بر اساس‌ این‌ طرح‌، افراد زیر پوشش‌ می‌توانستند با ارائة‌ کارت‌ عضویت‌ در طرح‌، به‌ کتابخانه‌ها مراجعه‌ و از کلیه‌ خدمات‌ آنها در محل‌ استفاده‌ کنند و در صورت‌ نیاز با ارائه‌ کارتی‌ به‌ نام‌ کارت‌ امانت‌، کتاب‌ مورد نیاز خود را برای‌ مدتی‌ به‌ امانت‌ گیرند. این‌ طرح‌ با زیر پوشش‌ قرار دادن‌ 190 کتابخانة‌ وابسته‌ به‌ 64 دانشگاه‌ و مؤسسة‌ پژوهشی‌ زیر پوشش‌ وزارت‌ فرهنگ‌ و آموزش‌ عالی‌، که‌ در مجموع‌ دارای‌212/391/5 جلد کتاب‌ بودند، تمهیداتی‌ را برای‌ دسترسی‌ مستقیم‌ حدود 772/36 دانشجوی‌ تحصیلات‌ تکمیلی‌ و 565/15 عضو هیئت‌ علمی‌ رسمی‌ و رسمی‌ آزمایشی‌ زیر پوشش‌ به‌ این‌ منابع‌ را فراهم‌ آورد که‌ در مجموع‌، در طول‌ اجرا ی‌ آزمایشی‌، 020/19 جلد کتاب‌ در سطح‌ 148 کتابخانه‌، 54 دانشگاه‌ و موسسة‌ پژوهشی‌ موجود در 31 شهر کشور توسط‌179/7 دانشجوی‌ تحصیلات‌ تکمیلی‌ و 520 عضو هیئت‌ علمی‌ مورد استفاده‌ قرار گرفتند. این‌ مقاله‌، به‌ بررسی‌ عملکرد این‌ طرح‌ در طول‌ اجرای‌ آن‌ با توجه‌ به‌ میزان‌ ارتباط‌ دانشگاه‌ها و موسسه‌های‌ پژوهشی‌ زیر پوشش‌ طرح‌ از نظر تبادل‌ کتاب‌ با یکدیگر با در نظر گرفتن‌ پراکندگی‌ آنها در سطح‌ شهرهای‌ کشور، گرایش‌ موضوعی‌ و زبان‌ کتاب‌های‌ مبادله‌ شده‌،تراکم‌ میزان‌ مبادلات‌ در ماه‌ها، فصل‌ها و سال‌های‌ مختلف‌ و میزان‌ خسارت‌های‌ وارد شده‌ در حین‌ اجرای‌ طرح‌ می‌پردازد. برای‌ سهولت‌ توصیف‌ و تحلیل‌ داده‌های‌ موجود در گزارش‌، از جدول‌ و نمودار نیز استفاده‌ شده‌ است‌.

آنچه ذخیره می شود فقط ممکن است اطلاعات مدرکی (مدارک Dokumente) باشد. چرا در این جدول از مدارک نخستین، ردیف دوم و ردیف سوم سخن گفتیم؟ سبب آنست که مراحل تهیه و تولید، هم اطلاعات مدرکی و هم اطلاعات غیر مدرکی را شامل می شود در حالیکه ذخیره، چنانکه اشاره شد، تنها مدارک را در بر می گیرد هم مدارک فراهم شده از خارج (از خارج سازمان) و هم مدارکی را که بوسیله خود مرکز مدارک ایجاد شده است.

تمدن عربی_اسلامی در قرون وسطا تجلی پیدا کرد. دستاوردهای معنوی این تمدن در تمام زمینه های دانش، در نسخ خطی ضبط است. در قرن دوازدهم، بخش کوچکی از میلیونها نسخة خطی موجود، توسط اشخاص و مؤسسات، عمدتاً ناشران علاقه مند در کشورهای عربی تصحیح و چاپ شد. بهر حال، لزوم ایجاد مرکزی معتبر برای قبول مسئولیت جنبه های گوناگون حفظ و نگهداری، آماده سازی و ترمیم مجموعه های نسخ خطی چاپ نشده و معرفی آنها به جهان احساس می شد. “آلکسو” این مسئولیت را از طریق دو مرکز خود، یعنی “مؤسسة خطی عربی“ و “بخش اسناد و اطلاعات“ بعهده گرفت. در این گفتار، فعالیتهای این دو مرکز شرح داده شده است.

سی سال آخر سده نوزدهم و آغاز سده بیستم دوران شکوفائی صناعت، سیاست و علوم اجتماعی برای اروپای غربی به شمار می رفت. این سالها، دورة زنوب گرام، پاستور،هرتز، روننگن، مارکنی، پیر و ماری کوری، ماکس پلانک، انیشتین، روتر فورد و لانژون بود. همینطور دوره ای بود که انسان توانست در برابر قانون جاذبه زمین مقاومت کند و هواپیما بسازد (سانتو دومون، بریگه، بلریو)

در دوره هایی از انتشار مجله چکیده در زمینة علوم اجتماعی که مسئولیت آن بعهدة نگارنده بود، ضمن بحث و گفتگو با همکاران چکیده نویس، همچنین طی تدریس چکیده نویسی در دوره های آشنایی با فعالیتهای اطلاع رسانی در مرکر اسناد و مدارک علمی و دیگر مراکز و سازمانها، گاه دیده می شد که بعضی موارد در ذهن همکاران یا شرکت کنندگان در کلاسها، ابهامها و اشکالهایی وجود دارد. در اینجا می خواهیم این ابهامها و اشکالها را مورد بررسی قرار دهیم و دربارة مسائل مربوط به آنها گفتگو کنیم

امروزه اطلاعات و دستیابی به آن برای جوامع آنقدر اهمیت یافته که نه تنها دارای ارزش معنوی و اجتماعی فراوانی است بلکه بسیاری از دولت ها و شرکتها به آن همچون کالایی باارزش که میتواند جایگزین کالاهای صنعتی و ... شود می نگرند. مقاله حاضر به طرح و بررسی مباحث مربوط به اقتصاد اطلاعات از قبیل هزینه – کارآیی, کارآیی, بازیافت هزینه, هزینه – منفعت , هزینه های ثابت, هزینه های متغیر, هزینه های نهایی حاشیه ای, عملکرد سیستم, شیوه های قیمت گذاری در اقتصاد اطلاعات و ... می پردازد.

دیسک نوری* به عنوان یکی از کارآمدترین فرآورده‌های تکنولوژی جدید در زمینه ذخیره و بازیابی اطلاعات, در سالهای نخست دهه هشتاد پا به عرصه نهاد. ویژگیهای انحصاری این رسانه, در زمنیه ذخیره اطلاعات، تحولی چشمگیر پدیدآورد و اقبال روزافزون از دیسکهای نوری، حاکی از گشوده شدن دریچه‌ای جدید در دنیای اطلاعات بود. به طوری که هم‌اکنون تکنولوژی دیسکهای نوری مرزهای اولیه را _ که شامل ذخیره متون بود _ در نور دیده و عرصه صدا و تصویر را نیز به تسخیز خویش درآورده‌اند. حجم اطلاعاتی که با پرتو کنترل شده لیزری می‌تواند بر روی یک دیسک فشرده ذخیره گردد، 680 مگابایت (تقریباً 700 میلیون کاراکتر) است. برخی از ویژگیهای کلی و عام دیسکهای نوری بدین شرح است: _ ذخیره اطلاعات انبوه (متن، صدا، تصویر) در حجم بسیار اندک. _ اطلاعات ضبط شده بر روی دیسکهای نوری، توسط کلیه کاربران به سادگی امکان‌پذیر است. _ کاربر می‌تواند شیوه خروجی اطلاعات جستجو شده را به صورت چاپ یا ذخیره بر روی دیسکت انتخاب کند. _ در دیسکهای نوری سرعت بازیابی اطلاعات، بسیار بالا بوده و از نظر سهولت نیز، این سیستم فاقد پیچیدگیهای سیستم دستی است. _ در شبکه‌های کامپیوتر با کاربران متعدد (LAN) امکان بهره‌برداری از دیسک نوری وجود دارد. _ انتقال دیسکهای نوری ازنقطه‌ای به نقطه دیگر جهت بهره‌برداری هیچگونه محدودیتی ندارد. این نکته را نیز باید مورد توجه قرار داد که امکانات همه برنامه‌هایی که بر روی دیسک نوری عرضه می‌شوند، یکسان نیست، بلکه در ارزشیابی یک پایگاه اطلاعاتی بر روی دیسک نوری، عواملی نظیر منطق بازیابی، نوع اطلاعات، هویت تهیه کننده اطلاعات و ناشر، می‌تواند ملاکهای مهمی محسوب گردد. با توجه به ضرورت غیر قابل انکار استفاده از دیسکهای نوری، مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران از سال 1372 به سفارش، تهیه و بهره‌برداری از پایگاههای اطلاعاتی بر روی CD- ROM اقدام نمود. در این راستا، ملاک اولویت در سفارشات مذکور، اعتبار علمی، اشتهار تهیه کننده و ناشر، جامعیت و همچنین تعهد ناشر برعرضه اطلاعات روزآمد بوده است.

امروزه وب سایت ها در حوزه اطلاع رسانی و انجام بسیاری از خدمات، اهمیت فراوانی پیدا کرده اند و در این راستا، مطالعات وب سنجی از جنبه های مختلف مورد توجه بسیاری از محققین بوده است. هدف مطالعه حاضر، ارزیابی و خوشه بندی بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری ایران بر اساس شاخص های ترافیکی وب سایت می باشد. در فرایند اجرایی پژوهش، 31 بانک و مؤسسه مالی و اعتباری کشور در قالب 6 مورد از مهم ترین شاخص های ترافیکی وب سایت شامل متوسط تعداد صفحات بازدیدشده، متوسط زمان مرور سایت، درصد بازدیدکنندگان از داخل کشور، درصد بازدیدکنندگان از خارج کشور، تعداد پیوندها، و سرعت بارگذاری، بر اساس وب سایت و موتور جستجوی الکسا مورد ارزیابی قرار گرفتند. سپس، با استفاده از روش خوشه بندی سلسله مراتبی، بانک ها و مؤسسات شبیه به هم در قالب خوشه هایی همگن دسته بندی شدند. کیفیت و اعتبار هر یک از خوشه های ایجاد شده با استفاده از روش تحلیل تشخیصی مورد تأیید قرار گرفت و در نهایت، به تحلیل ویژگی های هر یک از این خوشه ها پرداخته شد. یافته ها حاکی از آن است که بین خوشه های مختلف از نظر شاخص سرعت بارگذاری تفاوت معناداری وجود ندارد اما در مورد میزان سایر شاخص ها، تفاوت بین خوشه های مختلف، معنادار بوده است.

صاحب‌نظران خبره شرکت‌کننده در این نشست مراتب تقدیر خود را از دولت ژاپن به خاطردعوت‌ به‌ حضور‌ درپروژه ‌«اس‌پی‌آی‌آی‌دی»[1]ابزار داشتند. بدون شک این حرکت و تبادل نظر با یکدیگر، دیدگاه آنان در مورد توسعه در دیگر مناطق را بهبود بخشیده است. با تجربه‌ای که آنان از این نشست کسب کردند توجه سیاستگذاران کشور خود را به اطلاعات و محتوای رقومی در راستای توسعهء کشورهایشان معطوف خواهند ساخت. براساس مطالعات میدانی و بحث و تبادل نظر دربارهء گزارش های ملی کشورها، واضع است که توسعهء جوامع بر پایهء دانش، امری پیچیده و روندی چندجانبه است. همانطور که در شکل زیر نمایش داده شده ، جنبه های این روند شامل اطلاعات (داده‌ها- اطلاعات ساخت‌ یافته و دانش)، فناوری ‌(سخت‌افزار، نرم‌افزار، ارتباطات)، سیستم‌ها‌ی‌ اطلاعاتی (افراد، فرایندها، مدیریت)، سازمان (راهبردها، استانداردها، سیاست‌ها، فرهنگ)، و محیط (اقتصادی، سیاسی، سازمانی، فرهنگی‌ اجتماعی، فنی) می‌شود.

پس از اختراع چاپ در قرن چهاردهم میلادی، کتاب بهترین وسیله ضبط و مبادله اطلاعات بود. با تولد نشریه های ادواری در قرن هفدهم دریچه تازه ای بروی عموم مردم و بخصوص دانشمندان گشوده شد. در اواخر قرن هیجدهم با انتشار بررسی نامه و سالنامه ها توجه دانشمندان و پژوهشگران نسبت به کتاب کمتر شده و باین سلسله انتشارات معطوف گردید.در اوایل قرن نوزدهم علوم و تکنولوژی دستخوش تحولات و تغییرات چشمگیری شدند، بدین معنی که موسسات، کارخانه ها و شرکت های بزرگ علمی و صنعتی و تولیدی اعم از دولتی یا خصوصی با جهشی ناگهانی و صرف هزینه های زیاد به جلب دانشمندان و پژوهشگران در کلیه نقاط دنیا پرداختند و نتایج فعالیتها و اکتشافات آنها مرتباً بصورت گزارشها و مقالات علمی و آموزشی در نشریه های ادواری منتشر می گردید.