ارزیابی نزاع فخر رازی با فلسفه اسلامی در مسئله اقلّی بودن شرور (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
مسئله شر و چگونگی وارد شدن آن در قضای الهی از مهمترین مسائل مطرح در فلسفه اسلامی است. یکی از مشهورترین پاسخ ها در این رابطه، نظریه تقسیم پنج گانه موجودات نزد فیلسوفان مسلمان است که به ارسطو نسبت داده شده است. طبق این پاسخ، شرور اقلّی، لازمه جدایی ناپذیر عالم ماده هستند و بنابراین باید عالم علیرغم احتمال رخ دادن این شرور آفریده شود؛ زیرا رخ ندادن این شرور اقلّی هیچ راهی ندارد جز اینکه عالم اصلا آفریده نشود؛ راهی که به نظر فیلسوفان اسلامی، ترک خیر کثیر و ارتکاب شر کثیر است. ایشان در ضمن استدلالی قیاسی و پیشینی کوشیده اند با محاسبات کمّی نشان دهند که چگونه شرور در عالم انسانی و غیر انسانی در نسبت با خیرات اندک هستند. در مقابل، فخر رازی با نقد فلسفه اسلامی در این مسئله مدعی شده است که شرور لازمه جدایی ناپذیر عالم نیستند کما اینکه عدم آفرینش عالم به قیمت رخ ندادن شرور اصلا شر کثیر نیست. وی در ضمن استدلالی استقرایی و پسینی و در عین حال چونان فلاسفه اسلامی تلاش کرده است تا با محاسبات کمّی نشان دهد که اکثر انسان ها مبتلا به شرور زیاد و محروم از لذت های گوناگونند و در نتیجه، برخلاف محاسبات عددی فیلسوفان مسلمان، اکثری بودن خیرات نادرست است. در این مقاله که با رویکرد توصیفی تحلیلی سامان یافته است، عمدتاً با تمرکز بر گفته های ابن سینا دیدگاه فلسفه اسلامی را تقریر نموده و آن را با نقدهای فخر رازی پی خواهیم گرفت. در نهایت نیز نشان خواهیم داد که ارزیابی این نزاع بنیادین جهان کلاسیک در آینه افق نگاه امروزین به مسئله شر گویای آن است که اگرچه فخر رازی با فیلسوفان مسلمان در تقریر چرایی وجود شرور در عالم اختلاف نظر جدی دارد اما در نداشتن و یا غفلت از منظر انسانی و کیفی در تحلیل این مسئله هم داستانند.An Evaluation of Fakhr al-Din al-Razi’s Dispute with Islamic Philosophy on the Issue of the Minority of Evils
The problem of evil and how it is incorporated into divine decrees is one of the most significant issues in Islamic philosophy. One of the most well-known responses to this issue is the theory of the fivefold division of beings attributed to Aristotle by Muslim philosophers. According to this view, evils are a necessary and inseparable part of the material world. Therefore, despite the possibility of such evils occurring, the world should still be created, as avoiding these minor evils is only possible by not creating the world at all—a solution that Islamic philosophers consider equivalent to abandoning immense good and committing significant evil. Through a deductive and a priori argument, they attempt to demonstrate, using quantitative calculations, how evils are minimal compared to goods in both human and non-human realms.
In contrast, Fakhr al-Dīn al-Rāzī, by criticizing Islamic philosophy on this matter, argues that evils are not an inevitable part of the world, nor is refraining from creating the world to avoid these evils a significant evil. Using an inductive and empirical approach, similar to Islamic philosophers, he tries to show through quantitative calculations that most humans suffer from numerous evils and are deprived of various pleasures. Thus, contrary to the numerical calculations of Muslim philosophers, the claim that goods are predominant is false.
This paper, structured through a descriptive-analytical approach, primarily focuses on Ibn Sīnā 's perspectives to present the view of Islamic philosophy and then examines Fakhr al-Dīn al-Rāzī 's critiques. Ultimately, it demonstrates that while Fakhr al-Razi fundamentally disagrees with Muslim philosophers on the rationale behind the existence of evils in the world, they share a common limitation in lacking or neglecting a qualitative and human-centric perspective in analyzing this issue.
تبلیغات
