نقد و بررسی نظریه فاعل بالعنایه از منظر روایات امام علی علیه السّلام (مقاله پژوهشی حوزه)
درجه علمی: علمی-پژوهشی (حوزوی)
آرشیو
چکیده
فاعلیت واجب تعالی یکی از مسائل مهم فلسفی است که هر مکتب فلسفی حتی کلامی درباره آن دیدگاهی مخصوص به خود دارد. مشّائیان و در رأس آنها ابن سینا، واجب الوجود را فاعل بالعنایه و علم قبل از ایجاد را علم عنایی می دانند و معتقدند این علم، حصولی و به شکل صور مرتسمه و لازمه ذات واجب است که منشأ آفرینش اشیا می باشد. این نظریه علاوه بر اینکه از ناحیه فیلسوفان با ایرادهایی روبه رو شده و آنان معتقدند مشّاء با عرَض خواندن صور مرتسمه، ذات واجب را از کمال علمی خالی می کند که امری محال است؛ همچنین با روایات منقول از امام علی7 مورد نقدهای جدّی قرار می گیرد؛ به گونه ای که با این روایات، نادرست بودن دیدگاه فاعل بالعنایه درباره واجب تعالی قابل اثبات است. بیشتر سخنان حضرت در این باره فاعلیّت واجب را با نحوه علم او پیوند زده و با تبیین آنها، تصوّرات نادرست و شبهات پیرامون فاعلیّت و علم واجب تعالی را برطرف می کنند. نقد بر دیدگاه مشّاء با سه دسته از این روایات استنباط می شود که درمجموع این نظریه را شایسته مقام و مرتبه خداوند نمی دانند: دسته اول روایاتی است که بر خلاف مشّاء، علم حصولی را از واجب تعالی نفی می کنند. دسته دوم سخنانی است که با نفی احتیاجِ خداوند به غیر، هر گونه الگو و مثال برای آفرینش موجودات را منتفی می دانند که از آنها می توان نفی الگو و مثال بودنِ صور مرتسمه برای آفرینش اشیا را استنباط نمود. دسته سوم نیز روایاتی است که می گویند هیچ واسطه ای بین خداوند و معلومات او وجود ندارد که از طریق آنها می توان دیدگاه فاعل بالعنایه را که واسطه بودنِ صور مرتسمه بین خداوند و موجودات را ترسیم می کند، نقد نمود. نقدهای مذکور به روش استظهار و استنباط از روایات حضرت به دست آمده اند و در مرحله تجزیه و تحلیل و مقایسه دیدگاه فاعل بالعنایه با آنها نیز به شیوه تحلیلی- عقلی انجام پذیرفته است.A Critical Study of the Theory of Agent by Providence, Fa`ili bil `inayah, from the Perspective of Imam Ali’s (A) Narrations
The issue of the agency of the Almighty is one of the important philosophical issues that every philosophical and even theological school has its own perspective on. The peripatetic, and at the head of them, Ibn Sina, consider the Necessary Being to be the Agent by providence and the knowledge before creation to be that by providence, and they believe that this knowledge is knowledge by correspondence like drawn forms and it is necessary to the Necessary Essence and the origin of the creation of things. In addition to being criticized by philosophers, who believe that the peripatetic, by reading drawn forms, deprives the Necessary Essence of the perfection of knowledge, which is impossible, it is also seriously criticized by the narrations of Imam Ali (a), in such a way that with these narrations, the incorrectness of the view of the Agent by providence regarding the Almighty can be proven. Most of the Imam's statements on this subject link the obligatory agency with the way in which he knows, and by explaining them, they dispel incorrect notions and doubts about the agency and knowledge of the Almighty. Criticism of the view can be inferred from three groups of these narrations, which, in aggregate, do not consider this theory worthy of the position and suitable for God: The first group is the narrations that, unlike the peripatetic, deny the acquired knowledge of the Almighty. The second group is the statements that, by denying God's need for others, deny any model or example for the creation of beings, from which it can be inferred that the model and example of the created forms for the creation of things is negated. The third group is the narrations that say that there is no intermediary between God and his knowledge, through which it is possible to criticize the view of the agent by providence that depicts the intermediary of the created forms between God and beings. The aforementioned criticisms have been obtained by the method of derivation and inference from the narrations of the Imam, and in the stage of analyzing and comparing the viewpoint of the agent by providence with them, an analytical-rational method has been used
تبلیغات
